Samenvatting van en reactie op: Vrijheid als ideaal

Artikel 1 Vrijheid als ideaal

Artikel 2 Links moet zoeken naar balans tussen soorten gelijkheid

..meer op artikel 2 onderaan ….

Artikel 1 Vrijheid als ideaal

Het eerste arikel is van Kees Kraaijeveld en verscheen in het Betoog van de Volkskrant op 8 oktober 2005.

In het artikel van Dick Pels wordt de uitdaging van links besproken om zowel de mondige middenklasse, die geïnteresseerd is in vrijheid, als de onderklasse, die op zoek is naar zekerheid, te binden. Pels start met concrete voorbeelden, zoals vrouwenbesnijdenis en het dragen van een hoofddoek op een openbare school, om de spanning tussen individuele vrijheid en collectieve moraal te illustreren. Hij benadrukt dat vrijheid momenteel een populair politiek thema is, maar dat de interpretatie ervan sterk verschilt.

De auteur wijst op de politieke strijd in Nederland, waar GroenLinks en PvdA proberen de vrijheid te omarmen zonder deze exclusief aan 'rechtse' liberalen over te laten. De verschuiving van liberalisme naar links-liberale ideeën wordt geïllustreerd door initiatieven zoals het Waterland Manifest. Pels constateert dat de samenleving verandert en politici zoeken naar nieuwe evenwichten tussen individu en gemeenschap. Hierbij wordt de tegenstelling tussen liberaal individualisme en socialistisch collectivisme belicht.

De bundel "Vrijheid als ideaal," samengesteld door het Wetenschappelijk Bureau GroenLinks, presenteert verschillende perspectieven op vrijheid, maar toont ook de moeite om het liberale vrijheidsbegrip met linkse idealen te verzoenen. Verschillende auteurs in de bundel omarmen het liberale vrijheidsbegrip, maar er ontstaan conflicten met linkse idealen zoals vrouwenemancipatie. Pels pleit voor een term als 'personalisme' om een nieuw evenwicht tussen gemeenschap en individu te vinden. Personalisme benadrukt de waarde van elk individu, maar Pels erkent dat deze term vaak wordt geassocieerd met religiositeit en gemeenschapszin. De auteur stelt dat het links-liberalisme een helder beeld van het goede leven mist en pleit voor een solide morele basis, zoals het modern personalisme. Hij benadrukt de noodzaak voor politieke partijen, zoals GroenLinks, om in gesprek te gaan met burgers en een beroep te doen op hun vermogen tot zelfbeperking. Het artikel eindigt met een voorbeeldige, personalistische oplossing van Pieter Hilhorst voor het hoofddoekje van een moslimmeisje: het aangaan van een persoonlijk, kritisch en respectvol gesprek om te ontdekken of het dragen van een hoofddoekje overeenkomt met de ware identiteit van het individu.

Links moet zoeken naar balans tussen soorten gelijkheid

Het artikel behandelt de paradox van zekerheid en onzekerheid, waarbij zowel te weinig als te veel van beide problematisch is. Het betoogt dat een hoog niveau van sociale zekerheid nodig is om mensen in staat te stellen positief om te gaan met de fundamentele onzekerheden van de moderne maatschappij.

De auteur stelt dat een progressief sociaal programma zou moeten streven naar materiële bestaanszekerheid voor iedereen, waardoor culturele onzekerheid kan worden omarmd en verwelkomd. Het huidige kabinet wordt bekritiseerd omdat het materiële onzekerheid creëert en dit compenseert met suggesties van culturele en morele zekerheid. Er wordt betoogd dat dit beleid mensen blootstelt aan nieuwe risico's en hen bang maakt, terwijl het juist zou moeten streven naar een evenwicht tussen sociale en culturele zekerheid. Het gebrek aan luisterbereidheid en het vermijden van fouten door de regering worden als structurele problemen benoemd. Links wordt opgeroepen om een ontspannen politiek te voeren, flexibel om te gaan met meningsverschillen en maakbaarheidspretenties te relativeren. Het artikel benadrukt de noodzaak voor links om een nieuwe balans te vinden tussen materiële kansengelijkheid en culturele ongelijkheid. De sociaaldemocratie wordt geconfronteerd met de uitdaging om zowel de winnaars als de verliezers van modernisering aan te spreken, waarbij een differentiatie in boodschappen wordt overwogen. Aan de verliezers moet sociale bescherming worden geboden, terwijl aan de winnaars een meerkeuzemenu wordt geboden dat hun individualisme ondersteunt zonder asociale consequenties.

De auteur pleit voor een inspirerende inconsequentie in de democratie, waar gelijkheid wordt nagestreefd, maar ongelijkheid als onvermijdelijk en soms zelfs wenselijk wordt erkend. Dit zou links in staat stellen om een effectieve boodschap van bescherming en zekerheid te communiceren aan degenen die dit nodig hebben, terwijl het ruimte biedt aan degenen die flexibiliteit en keuzevrijheid kunnen omarmen.

Paul van Seters schrijft in het Volkskrant forum van 24 oktober 2005 onder de kop "Halsema's links-liberalisme is simplistisch". Onderstaande is een samenvatting van zijn reactie.

De auteur, Kees Kraaijeveld, stelt dat liberalisme individuele vrijheid boven gemeenschapsbelangen plaatst, terwijl socialisme juist het tegenovergestelde doet. Femke Halsema en Bart Snels weerleggen deze simplificatie en beweren dat de traditionele tegenstelling tussen liberalen en gemeenschapsdenkers is afgezwakt, waarbij beide stromingen de verwevenheid van individuele rechten en gemeenschapsverantwoordelijkheden erkennen. Paul van Seters bekritiseert het betoog van Halsema en Snels op vier punten. Allereerst wordt aangevoerd dat hun beeld van het liberalisme-communitarisme debat te simplistisch is, aangezien ze de centrale kwestie van het persoons- en gemeenschapsbegrip missen. Ten tweede wordt betwist dat het debat zijn relevantie heeft verloren, omdat het nog steeds leidt tot academisch werk en actueel blijft. Ten derde worden Halsema en Snels bekritiseerd voor hun selectiviteit in bronnen, waarbij ze essentiële bijdragen aan het hedendaagse gemeenschapsdenken negeren.

Ten slotte wordt een kritiek op premier Balkenende aangehaald, waarbij Halsema en Snels onverdiend een van bovenaf opgelegde moraal aan hem toeschrijven. Paul van Seters pleit voor een meer genuanceerde benadering van het liberalisme-communitarisme debat, waarbij wordt gekeken naar de verwevenheid van individuele rechten en gemeenschapsverantwoordelijkheden. Hij wijst op het belang van een bredere bronnenbasis en bekritiseert het gebrek aan erkenning voor premier Balkenende's bijdrage aan het waarden- en normendebat.

Paul van Seters is hoogleraar globalisering en duurzame ontwikkeling aan Tias Business School.