Wat maakt gelukkig en gezond?
Het gedeelte van het brein dat wetenschap
voortbrengt en schaakproblemen oplost en andere hoogwaardige
taken uitvoert die bij de kroon der schepping passen, is tamelijk
miniem. Het grootste gedeelte van de materie tussen de oren
moet worden beschouwd als een secretieorgaan. Dit orgaan
produceert honderden verschillende chemicaliën, die
allemaal zijn bedoeld om dingen in het lijf te regelen. Het
brein is vooral doende het lichaam gezond te houden. Het doet
dit door middel van het immuunsysteem. Dit systeem bestrijdt
nare indringers door het inzetten van een groot aantal verschillende
cellen in de bloedsomloop. Zo worden bacteriën, virussen
en kankercellen door het immuunsysteem onschadelijk gemaakt.
Vroeger dacht men dat het hier om een zelfstandige machine
ging, `het autonome zenuwstelsel'. Dit blijkt niet zo te zijn.
De relatie tussen gezondheid en geluk zit
ingewikkeld in elkaar. Dat ziekte een weerslag heeft op het
psychisch welbevinden, ligt voor de hand. Van kanker wordt
een mens niet vrolijker. De richting die zich bezighoudt met
het omgekeerde, de invloed van ongelukkig zijn op lichamelijke
kwalen, is controversiëler. Toch blijkt de theorie van
de 'orenmaffia' niet helemaal onzinnig. Het sleutelwoord
is zelfrespect.
Het brein beïnvloedt het immuunsysteem voortdurend. Dit
gebeurt op twee manieren. In de eerste plaats door het uitscheiden
van stoffen als neurohormonen, neurotransmitters en neuropeptiden.
Op de cellen van het immuunsysteem heeft men receptoren gevonden
voor deze stoffen. Verder heeft men ontdekt dat de aanmakers
van afweercellen, zoals de thymus, de milt en het beenmerg,
vol zenuwuiteinden zitten en direct door het centrale zenuwstelsel
worden beïnvloed.
Het resultaat van deze stand van zaken is dat de emotionele
toestand direct van invloed is op de gezondheid.
Zo heeft men berekend dat echtscheiding de sterftekans van
mannen evenzeer vergroot als het roken van meer dan twintig
sigaretten daags. Statistici hebben zelfs een hele lijst van
dit soort risicofactoren vervaardigd, waarbij elke nare gebeurtenis
een aantal punten scoort. Boven een bepaald aantal punten
neemt de kans op ziek worden of zelfs doodgaan sterk toe.
Ook de kans op ongelukken of zelfmoord stijgt bij een hogere
score.
Het heeft er de schijn van dat sociale, emotionele
en maatschappelijke problemen het immuunsysteem sterker ontregelen dan de risicofactoren die de Hartstichting
te pas en te onpas uitdraagt. Een plezierige sociale omgeving
kan heel goed tegen een gebrek aan lichaamsbeweging op. Mensen
met een huisdier hebben twintig procent minder kans op een
hartinfarct. Het verzorgen van planten is ook heel gezond.
Na het zien van een humoristische film is het aantal afweercellen
tegen infecties in het spuug enkele uren meetbaar vergroot.
Samengevat: levensgeluk is belangrijk voor de gezondheid.
Wanneer je daar in de medische literatuur
artikelen over zoekt, vind je vooral stukken over pathologie.
Het gaat dan over psychiatrische patiënten die hun ellende
ontkennen en weglachen, en mensen die een beroerte hebben
gehad. Ook de psychologische literatuur staat niet bol van
de verhandelingen over mensen die zich gelukkig voelen. Het
is namelijk onmogelijk om geluk in een laboratoriumsituatie
op te wekken. Het omgekeerde is gemakkelijk genoeg. Mensen
een paar uur voor niks laten wachten volstaat.
Door de medische aandacht voor de dingen
die de mens ziek maken, blijven de oorzaken van gezondheid
onderbelicht. De desastreuze werking van chronische stress
is goed beschreven, maar het lichamelijk effect van pret niet.
In een 25 jaar durend onderzoek naar de gezondheid van medische
studenten bleek dat de mensen die het leven wel leuk zeiden
te vinden, op hun vijftigste allemaal nog in leven waren.
Van de opgefokte, vijandige types had veertien procent de
pijp reeds aan Maarten gegeven.
Waarom geluk gezond is, is door dit gebrek
aan wetenschappelijke belangstelling onduidelijk. Wellicht
heeft het hormoon oxytocine, dat door de hypofyse wordt afgescheiden,
er iets mee te maken. De meeste experimenten daarmee zijn
met knaagdieren gedaan, en die zijn slecht in het invullen
van vragenlijsten. Wel verzorgen ze hun jongen beter en zijn
ze over het geheel genomen aanhaliger wanneer het hormoon
ruim aanwezig is. Ook worden ze er ouder mee dan hun minder
knuffelige soortgenoten.
Weinig medici twijfelen eraan dat de psyche
de soma beïnvloedt. Mensen kunnen door hun gedachten
blozen, rillen, een erectie krijgen, zweten en huilen; geruststelling
vermindert pijn, en volgens sommige antropologen kan een vervloeking
de dood veroorzaken. In het midden van de vorige eeuw waren
er onderzoekers die meenden gevonden te hebben dat kanker
kon ontstaan door tegenslag en een sombere levenshouding.
Ze hadden kankerpatiënten vergeleken met gezonde leeftijds
genoten, en hen uitgebreid geïnterviewd over hun leven.
Kankerpatiënten hadden een vervelend leven gehad vergeleken
met gezonde mensen, en waren daar begrijpelijkerwijs triest
over.
De conclusie van de onderzoekers was echter voorbarig. Ze
gingen voorbij aan het psychologische mechanisme van het state
induced memory, ofwel het toestandsafhankelijk geheugen.
Dit betekent dat wanneer je gelukkig bent, je je gemakkelijk
leuke dingen herinnert. Wanneer je echter somber bent gestemd,
dringen vooral vervelende herinneringen zich op. Hoewel, misschien
is er toch een verband tussen somberheid en kanker. Een indirect
verband met omwegen en zijpaden. Om er te belanden moeten
we beginnen bij eigendunk. Onderzoek heeft aangetoond dat
een zekere zelfingenomenheid noodzakelijk is voor een goede
gezondheid. De volksmond wil nu wel dat eigen roem stinkt,
maar het lijkt erop dat eigendunk een belangrijke graadmeter
vormt voor ons welbevinden. Volgens onderzoek van de Amerikaanse
psycholoog Mark Leary is ons zelfrespect een directe uiting
van de toestand van onze relaties met anderen. Zelfrespect
moet volgens hem worden vergeleken met de benzinemeter in
een auto. Zodra die in de buurt van nul komt, moet de tank
worden bijgevuld. Wanneer de sociometer in de gevarenzone
komt, is het van belang activiteiten te ondernemen die achting
van belangrijke anderen opleveren. Het zelfrespect
is de graadmeter van de mate waarin iemand door zijn
groep wordt geaccepteerd en gewaardeerd.
......
De moeilijkst te beantwoorden vragen beginnen met waarom.
Toch is dit type vraag populair bij iedereen die lichamelijke
klachten ondervindt. Slechts een klein gedeelte stelt de vraag
aan een medische professional. Die kan er vaak geen antwoord
op geven. Het is natuurlijk niet zo moeilijk bacteriën,
virussen of werkomstandigheden als boosdoeners op te voeren.
De uiteindelijke vraag is echter: waarom ik? Of, anders gesteld:
waarom mijn buurman niet? Mensen zijn met zulk soort vragen
meer bezig dan je zou denken. Het deel dat de weg naar dokter
vindt, is maar het topje van de ijsberg.
Uit gezondheidsenquêtes en dagboekonderzoek blijkt dat
mensen vrijwel dagelijks hinder van lichamelijke klachten ondervinden. De onderzoeker Van de Lisdonk vond bijvoorbeeld
dat mensen gemiddeld één op de drie dagen last
hebben van bijvoorbeeld spierpijn. Omdat het zo gewoon is,
raadplegen ze daarvoor gelukkig de huisarts niet. Gelukkig,
omdat de geneeskunde weinig heeft te bieden.
Patiënten accepteren dat niet altijd. Daarom is het voor
de huisarts plezierig als hij kan verwijzen naar de fysiotherapeut.
Met zowel imposante apparaten als met therapeutische aanraking
kan deze zorgen voor een krachtig placebo-effect.
Een effect dat volstrekt ten onrechte in een kwade reuk staat.
Dertig tot vijftig procent van het effect van alle medische
behandelingen moet eraan worden toegeschreven. Samen met het
self limiting-karakter van de meeste aandoeningen is het verantwoordelijk
voor het merendeel van de successen van het dokteren.
Op de derde plaats van de veel voorkomende klachten waarmee
de mensen gewoonlijk niet naar de dokter gaan, na spierpijn
en hoofdpijn, staat verkoudheid. De dokter kan daar niets
aan doen, en dat is genoegzaam bekend. Andere misverstanden
tieren wel welig. Zoals de naam van de aandoening al suggereert,
wordt vaak gedacht dat kou de oorzaak is. Kinderen worden
door hun moeder stevig ingepakt bij wijze van voorzorg. Wetenschappelijk
onderzoek heeft aangetoond dat dit onzin is. In Engeland is
geruime tijd een groep wetenschappers actief geweest die zich
the common cold group noemde. Ze zijn helaas door Pinochet-vriendin
Thatcher wegbezuinigd. De onderzoekers lieten vrijwilligers
enkele dagen en nachten kou lijden om te zien of ze daardoor
meer verkouden werden dan lieden die er lekker warm bij hadden
gezeten. Dat bleek niet het geval. Wanneer beide groepen in
aanraking kwamen met het verkoudheidsvirus, traden geen verschillen
op.
Een ander experiment van de groep heeft grote invloed gehad
op het denken over ziekte en gezondheid. Een honderdtal mensen
kreeg een test voor de kiezen, waarvan werd verteld dat de
score in hoge mate samenhing met het vermogen in dit leven
gelukkig te zijn. Daarnaast werd gesteld dat de uitkomst van
groot belang voor de wetenschap was en dat het daarom op prijs
werd gesteld wanneer men zijn beste beentje zou voorzetten.
De test zelf bestond uit onmogelijke opgaven. De deelnemers
werd duidelijk dat ze er niets van konden bakken.
Na afloop had iedereen een gesprek met de proefleidster. In
dit gesprek stelde ze duidelijk dat de geleverde prestatie
teleurstellend was. Bij die gesprekken tekenden zich twee
typen mensen af. Het ene type betrok de wanprestatie
op zichzelf. Ze meldden altijd al moeite te hebben gehad met
dit type sommetjes. Herinneringen aan andere slechte prestaties
kwamen boven. Deze mensen hadden niet zo'n positief zelfbeeld.
Het andere type ging in de aanval. Ze wilden weten wie die
test eigenlijk had ontwikkeld, omdat er geen spaan van deugde.
Het was eigenlijk een schande dat zij daar hun tijd aan hadden
moeter verspillen.
Na de gesprekken kregen alle proefpersonen een neusdruppelflesje;
hun werd gevraagd deze druppels zo goed rnogelijk op te snuiven.
De vloeistof bevatte een verkoudheidsvirus. De mensen die
zichzelf de schuld gaven van de slechte score, bleken zeer
signifant vaker verkouden te worden. De onderzoekers noemden
hen immuno-suppressive prone personalities. Het lijkt dus
zo te zijn dat het voor de gezondheid van belang is bij tegenslag
de schuld buiten jezelf te zoeken. Bij voorspoed is het daarentegen
het beste de oorzaak in de eigen persoon te plaatsen. Het
is niet ondenkbaar dat we hier te maken hebben met een oorzaak
voor de hoge leeftijd die veel politici bereiken. Al eerder
was door Holmes op grond van statistisch onderzoek aangetoond
dat tragische levensgebeurtenissen de kans op ziekte of overlijden
vergroten. Dood van de partner of van een kind of een scheiding
stond daarbij bovenaan als oorzaak van ziekte.
Het belang van deze ontdekkingen is dat het onderscheid tussen
zogenaamd psychische en echte ziekten wegvalt. Ongeluk en
de wijze waarop daarmee wordt omgegaan hebben een directe
invloed op de gezondheid. Het is daarom kortzichtig onbegrepen
klachten psychisch te duiden en aantoonbare afwijkingen met
voorbijgaan aan de levenssituatie te behandelen.
......
Voor de emotie is niet reëel wat is, maar wat
verandert. Emoties ontstaan niet door de aanwezigheid
van iets aangenaams of onaangenaams; ze ontstaan door verandering
in aangename en onaangename omstandigheden. Volgens Spinoza
werden emoties gewekt in de overgang van geringere naar grotere
volkomenheid, of omgekeerd. Geld maakt niet gelukkig, maar
geld krijgen is een groot genot. Geld kwijtraken is een ramp,
zelfs wanneer nog een aardig inkomen rest. Gevoelens zijn
das vaak gebaseerd op vergelijkingen. Weinig geld hebben is
veel erger wanneer anderen veel hebben. Om die reden is ongeluk
heel gewoon in de miljoen gezinnen die in Nederland onder
het minimum zitten. De 300.000 miljonairs die ons land inmiddels
telt, en de exhibitionistische verrijking aan de top van het
bedrijfsleven maken het allemaal niet beter.
Maar er zijn nog meer mechanismen die tot ons ongeluk strekken.
De emotie-psycholoog
Nico Frijda was de uitvinder van de Wet van de Asymmetrische
Adaptatie aan Blijheid en Droefheid. Blijheid vloeit voort
uit verandering en verdwijnt bij blijvende bevrediging. Droefheid
daarentegen persisteert onder blijvende ontbering. Aan de
redenen voor vreugde went men; aan de redenen voor smart niet,
of minder.
......
Een en ander maakt het najagen van geluk tot een vermoeiende
bezigheid. Onvredes wisselen van plaats. Wanneer men het één
heeft, komt het tekort van het ander weer naar voren of mist
men wat voor het nieuwe was ingeruild. Het was vroeger wel
koud op de slaapkamer, maar die gezelligheid bij de kachel
komt nooit meer terug. In een langdurige relatie worden de
hinderlijke eigenschappen van de geliefde duidelijk zichtbaar
en lijkt het gras aan de overkant groener. Bij verlating verdwijnt
wat zo hinderde achter wat zo lieflijk was en nu ontbreekt.
De warme vertrouwdheid valt pas op nu ze verdwenen is. Het
verlorene en het onbereikbare wenken steeds achter het bereikte.
De evolutie heeft ons met deze emoties begunstigd. Ze geven
aan wat er gebeuren moet. Als dat bereikt is, gaan ze op stal.
Mensen zijn zich daarvan bewust, dat geeft het probleem. Ze
streven niet meer de dingen na, maar het geluk zelf. En dat
blijft wijken en wenken. Aan de horizon.
Boeken over
geluk zijn te koop op bol.com. We zetten er een aantal
voor u op een rij. In de linkerkantlijn een link naar
boeken over kanker. |