Onder de kop 'Alle reden tot zorg over seksgedrag'
reageerde Martine Delfos (Volkskrant
Forum, 18 augustus 2005) op het artikel 'Schuren,
punteren en ballen' (Het Vervolg, 13 augustus). Ze signaleert
wat ze 'een knap staaltje van de Nederlandse moraal'
noemt, namelijk: 'De jongeren zeggen ronduit schokkende
dingen, de deskundigen maken zich niet echt zorgen'. Tegenover
die deskundigen (onder wie ik) stelt Delfos haar opvatting dat
'de manier waarop kinderen en jongeren met seks omgaan
iedereen in alle lagen van de bevolking lijkt te schokken'.
Ook vindt ze dat 'autochtone Nederlanders' zich
graag in slaap laten sussen 'met het idee dat het in Rotterdam
vooral om Kaapverdiaanse jongeren gaat'. En ze vervolgt:
'Het gaat niet om een probleem van allochtonen, het is
een wereldwijd verschijnsel'. |
Socioloog Cas Wouters reageert in de Volkskrant van 23 augustus op Martine Delfos.
Ik vind dat voornamelijk angstaanjagerij. De woorden van Delfos
getuigen van een ongerichte morele paniek. In dit opzicht is
ook het artikel 'Schuren, punteren en ballen' van
hetzelfde laken een pak. In dat stuk komen eerst 'Bimi
en zijn vrienden' aan het woord; zij 'kennen allemaal
wel iemand' die met de recente verkrachtingszaken in Rotterdam
te maken had. Nadat Bimi heeft verklaard 'geil'
te worden van een vriendin van zijn zusje, wordt hij als volgt
geciteerd: 'Ze is 13 jaar oud, maar ineens groot geworden.
Zo volwassen. Ze is mooi, staat met je te flirten en roept om
aandacht'. Daarna schrijven de auteurs van het stuk: 'En
dan vraag je er als meisje om, vindt veel Rotterdamse jeugd'.
Dat geloof ik niet. Het lijkt mij niet meer dan journalistieke
olie op het vuur van de morele paniek over jongerenseksualiteit.
Het merendeel van de Rotterdamse jeugd zal namelijk niet anders
zijn dan het merendeel van de Nederlandse jeugd voor wie op
elk moment van seksuele toenadering 'nee' voorgaat.
Uit allerlei onderzoek, ook dat voor mijn boek Seks
en de seksen (2005), blijkt dat het proces van vrouwenemancipatie
in de vorige eeuw heeft geresulteerd in een zich uitbreidende
erkenning van wederzijdse instemming en wederzijdse aantrekkingskracht
als leidende principes in alle hofmakerij en vrijages. Zonder
wederzijdse instemming als krachtig uitgangspunt, zouden mensen
die elkaar voor het eerst zien of ontmoeten niet zo openlijk
elkaars erotische en seksuele aantrekkingskracht durven peilen
als gangbaar is geworden. Ook het jezelf uitdagend kleden en
uitdagend gedragen is vrijwel gemeengoed. Daarmee is de belofte
van seksualiteit volkomen openbaar geworden.
Sedert de jaren zestig en zeventig is het argument dat
een meisje 'erom vraagt' als ze flirt, een kort
rokje draagt, of 'om aandacht roept' een tijdlang
verdwenen. Niemand durfde er nog serieus een beroep op te
doen. De hoon waarmee hij zou worden overladen, klonk al bij
voorbaat in zijn oren. Dat die uitdrukking en die praktijk
nu weer terug zijn, is volgens mij direct verbonden met de
nieuwe groep jongeren die een 'nee' lang niet
altijd respecteert. De hoon daarover heeft hun oren nog niet
bereikt en/of heeft er zich nog niet genesteld. Nederlandse
meisjes 'dagen zelf uit blond haar dikke tiet korte rok grote
bil dus klaar dan krijgen ze het'; in die geest lieten
enkele jongeren zich op internet uit over het gewraakte artikel.
Het zijn jongens die doorgaans deel uitmaken van de veel grotere
groep van 'allochtonen'. Maar veruit de meeste
jongeren, ook die uit Rotterdam, zijn wél opgegroeid
met 'wederzijdse instemming' als vanzelfsprekend
uitgangspunt voor alle seksuele toenaderingen.
Het is daarom, zacht gezegd, opmerkelijk dat de morele verontwaardiging
over tienerseksualiteit zich niet of nauwelijks richt tegen
de 'ze-vragen-erom' mentaliteit. In plaats van
deze vorm van machismo doelgericht te beschamen, wordt de
schaamte en de schande vooral gelokaliseerd bij de hijgerige
seksualiteit van MTV en het gebruik dat jongeren van internet
maken.
Volgens mij komen de gewraakte 'schokkende uitspraken'
in het artikel dus wel degelijk uit een beperkte groep jongeren.
Ik acht de kans groot dat ze thuis leven onder een nogal autoritair
regiem, dat is gericht op het bedwingen van (gevaarlijk geachte)
verleidingen door de situaties en relaties waarin ze kunnen
opspelen te vermijden of te verhinderen. Het is een externe
controle die de mogelijkheden tot het overschrijden van grenzen
beperkt. Buitenshuis zijn ze er daardoor niet aan gewend die
grenzen zelf aan te houden of behoedzaam te verkennen. In
grenssituaties, waar die sociale controle ontbreekt of wordt
vervangen door een sociale controle van leeftijdgenoten onderling
- waarin de toon wordt gezet door de brutaalste - zullen zij
daarom gemakkelijker uit de bocht vliegen dan jongeren die
opgroeien in gelijkere verhoudingen. Want in veruit de meeste
gezinnen bestaat de opvoeding voor een belangrijk deel uit
het stimuleren van zelfsturing en oefeningen in zelfcontrole.
Op grond daarvan heb ik er ook vertrouwen in dat tieners
de nieuwe mogelijkheden van internet aankunnen, iets wat Delfos kennelijk betwijfelt. Die mogelijkheden zullen worden ingelijfd
in het geheel van experimenten op zoek naar een 'lustbalans'
- een bevredigende balans tussen het verlangen naar seksuele
bevrediging en het verlangen naar duurzame intimiteit. Jongeren
kunnen de anonimiteit van internet gebruiken om de zelfstandige
kracht van hun seksuele verlangen te peilen. Ik denk niet
dat hun verlangen naar een zo duurzaam mogelijke intimiteit
daardoor zal verminderen. Ze komen namelijk uit intieme verhoudingen
en ze zullen de intieme vertrouwelijkheid van zulke relaties
niet willen of kunnen missen. In de periode van experimenteren
die de puberteit is, wordt dit relationele verlangen nader
afgestemd op het verlangen naar seksuele bevrediging en/of
naar bevrediging van seksuele nieuwsgierigheid. Het zoeken
naar een harmonieuze verhouding tussen beide verlangens kan
een leven lang duren, duurt ook langer voor steeds meer mensen,
maar het is toch het sterkst in de tienerleeftijd.
De hele twintigste eeuw is een eeuw van steeds opschuivende
geilgrenzen: van blote enkels, krimpende roklengtes, hotpants
en doorkijkblouses tot aan de naveltruitjes met afgezakte doorkijkbroeken
en tangaslips van nu. Steeds zijn er ouders en ouderen geweest
die bezorgd uitriepen dat de jeugd nu toch werkelijk alle perken
te buiten ging, maar die groep heeft tot nu toe steeds bakzeil
gehaald. Voor zover ik het kan overzien zijn er ook nu niet
veel jongeren die het machismo van de rapclips vol schuddende
billen en borsten op MTV zodanig imiteren dat ze die fantasiewereld
niet meer kunnen onderscheiden van de werkelijke wereld. MTV
en internet krijg je bovendien niet weg. Ik vermoed dat de nieuwe
seksuele vrijheid die internet biedt eerder onder controle zal
zijn gekomen dan de nieuwe 'ze-vroeg-erom' mentaliteit.
Dat vertrouwen ontleen ik ook aan de geschiedenis. In mijn boek
Seks en de seksen
laat ik vrij gedetailleerd zien hoe de repressieve externe controle
op de omgang tussen de seksen is vervangen door een subtielere
zelfcontrole die intieme relaties op voet van gelijkheid mogelijk
maakt. Het ingang vinden van de regel dat inzake liefde en seks
'nee' voorrang heeft, komt neer op een toegenomen
sociale controle op de zelfcontrole en per saldo op een toegenomen
druk van sociale controles op elk individu.
Toch hebben juist deze veranderingen in de balans van controles
de basis gelegd voor de emancipatie
van seksualiteit en voor de ontwikkeling van de lustbalans in
de richting van een seksualisering van de liefde en een erotisering
van de seks. In die ontwikkeling is het aantal jongeren wier
benen niet sterk genoeg waren om de weelde van nieuwe seksuele
vrijheid te kunnen dragen, steeds klein gebleven. In overgangsperiodes
met snel verschuivende vrijheidsgraden en geilgrenzen is er
wel van enige morele paniek sprake geweest, maar daarna is het
vertrouwen in wat jongeren aankunnen steeds weer gegroeid en
hersteld, omdat het overgrote deel telkens weer liet zien dat
ze zich niet aan de nieuwe vrijheden en verleidingen te buiten
ging - maar er beheerst en beperkt gebruik van wist te maken. |
Sinds 1880 is de jeugd van tegenwoordig grondig veranderd, samen met de verhoudingen tussen de generaties, de seksen en de sociale klassen. Dat bracht ophef en soms morele paniek teweeg, zoals over seksualisering: van steeds kortere rokken, seks voor het huwelijk en ongehuwd samenwonen, tot terloopse seks met onbekenden en seks als ruilmiddel. Maar de ongelijkheid tussen ouders en kinderen verminderde en hun band werd intiemer en vertrouwelijker. Zo wilden steeds meer ouders hun kinderen leren zichzelf te sturen en daartoe vonden ze liefdevol bijsturen belangrijker dan het afdwingen van gehoorzaamheid. Het was een emancipatie van jongeren die gepaard ging met een emancipatie van hun seksualiteit en met opschuivende geilgrenzen.
Hier wordt verteld hoe de seksuele ontwikkeling van jongeren de afgelopen honderddertig jaar is veranderd, en hoe dat past in de maatschappelijke ontwikkeling van seksualiteit. Gegevens over sociale klassen, over nieuwe Nederlanders en over de USA worden met elkaar vergeleken, en reeksen levendige voorbeelden geven een spannend beeld van de omgang met liefde en lust van 'de jeugd van tegenwoordig'. Cas Wouters laat zien hoe veranderingen in de machtsverhoudingen kunnen verklaren waarom we in Nederland informeler en seksueler zijn geworden dan in andere westerse landen. |