Sinds de jaren zestig, zeventig is seks de normaalste zaak
van de wereld: in de media, op straat, overal komt seks ons
tegemoet. Maar waarom hebben zoveel vrouwen er dan nog problemen
mee? Waarom doen dertigers in vaste relaties `het' nauwelijks
nog? Waarom kunnen jonge meiden nog steeds moeilijk hun grenzen
bepalen? Opzij vroeg het aan een aantal deskundigen. `Misschien
is de nieuwe seksuele revolutie wel dat je er openlijk voor
uitkomt dat je er niet altijd zin in hebt en dat er toch niks
mis is met je.'
Liddie
Austin in Opzij,
December 2001 |
Let's talk about sex, baby. Of zullen we er liever toch naar
kijken? Dat kan. Vanavond op Fox, Désirs noirs, of morgen
op RTL4 de Red Shoe Diaries, aflevering 'Naaktzwemmen'? Wordt
er nog wat gevoosd hij Big Brother, The Battle? We kunnen ook
het door De Bezige Bij onlangs uitgegeven boek van Catherine
Miller ter hand nemen en literair verantwoord vernemen hoe zij
zich jarenlang op seksfeestjes heeft laten penetreren waar ze
maar gepenetreerd kon worden en pijpte alsof haar leven ervan
afhing.
Lichtere kost vindt men in publiekstijdschriften als Men's Health,
waar de lezer leert waar hij haar moet aanraken om direct tot
seks te komen en in de vragenrubriek in het jongerenblad Break
Out, waarin dertienjarige jongens zich afvragen of het normaal
is dat hun vriendin steeds gebeft moet worden om klaar te komen.
Seks. Je kunt er tegenwoordig nauwelijks omheen, het is er overal:
op televisie, in tijdschriften, op straat. Van iets dat zich
in de privésfeer afspeelde en dan ook nog liefst in het
donker is het nu iets geworden dat je van iedere straathoek
tegemoet komt en dat je minstens 1,7 keer per week lijkt te
moeten doen om nog een beetje mee te tellen. De seksuele revolutie
van de jaren zestig, zeventig, die vrijheid blijheid propageerde
en goede seks voor iedereen, maar vooral voor vrouwen, lijkt
geheel geslaagd. Toch?
Waarom hebben dan nog zoveel vrouwen seksuele problemen? Waarom
scoort `geen zin' nog zo hoog op de lijst van kwalen waarmee
vrouwen zich bij seksuologen en psychologen melden? Waarom hoor
je van zoveel dertigers in vaste relaties dat ze 'het' nauwelijks
nog doen? Waarom blijken jonge meiden nog steeds moeilijk hun
grenzen te kunnen bepalen en laten zij zich door hun vriendjes
de pil opdringen? Waarom is het aantal tienerzwangerschappen
in Nederland langzaam stijgende? Waarom weten we anno 2001 eigenlijk
nog maar heel weinig van de vrouwelijke seksualiteit?
Gaapt er wellicht een diepe kloof tussen de beelden die we dag
in dag uit krijgen voorgeschoteld over seks en de werkelijkheid
zoals die thuis in bed en eventueel elders wordt beleefd? Lijken
we liever supersexy te zijn dan dat we dat zijn? Harde cijfers
ontbreken, maar zou het heel misschien zo kunnen zijn dat we
er vroeger minder over praatten maar het meer deden? Wordt hier
door middel van al die seks altijd en overal iets overschreeuwd,
zoals bijvoorbeeld een tegenvallend privéseksleven? Wat
heeft de beroemde seksuele revolutie vrouwen eigenlijk opgeleverd? |
`Dat
vraag ik me ook weleens af,' verzucht Annette Heffels, psychologe
met een eigen praktijk voor directieve psychotherapie en bekend
van haar boeken en haar columns en psychologische rubriek in
Margriet. `Die seksuele revolutie was zogenaamd gericht op het
bevrijden van vrouwen en dat is voor een deel ook wel gebeurd,
maar die bevrijding verliep wel volgens het mannelijke model.' |
'Natuurlijk is er een heleboel veranderd door wat ik liever
de seksuele evolutie zou willen noemen,' meent echter Rik van
Lunsen, arts-seksuoloog, hoofd van de afdeling seksuologie in
het AMC en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Seksuologie.
`In de jaren vijftig was de vrouwelijke seksualiteit hooguit
een ziekte die wegbehandeld moest worden. Daar hebben de beschikbaarheid
van betrouwbare anticonceptiemiddelen, de zogenaamde seksuele
revolutie en met name de tweede feministische golf een hoop
aan veranderd. Om maar iets te noemen: in 1970 had 80 procent
van de twintigjarige vrouwen nog nooit gemasturbeerd, nu maar
20 procent niet.
Maar ik denk ook dat het wel duidelijk is dat die seksuele revolutie
inhoudelijk erg mannelijk gericht was: de mannelijke seksualiteitsnormen
werden gewoon op vrouwen geprojecteerd. En daarbij had de komst
van de pil naast die positieve effecten ook een groot negatief
effect: de permanente seksuele beschikbaarheid van vrouwen.
Vrouwen moesten bij zichzelf te rade gaan en zich afvragen:
wat wil ik hier nu mee? Als er al een seksuele revolutie voor
vrouwen heeft plaatsgevonden, dan was dat eerder eind jaren
tachtig, begin jaren negentig dan in de jaren zestig, zeventig.
Uit onderzoek blijkt dat pas in die periode vrouwen wat minder
ontevreden over hun seksualiteit werden.' |
Het projecteren van de mannelijke normen over seks op vrouwen
had onder andere als gevolg dat er een beeld ontstond van de
bevrijde vrouw, die er - net als haar man natuurlijk - altijd
zin in had. In plaats van de eigen seksualiteit te ontdekken,
werd tijdens de seksuele revolutie in veel gevallen de druk
op vrouwen opgevoerd om meer van dezelfde seks te hebben, schrijft
Shere Hite in de jongste uitgave van haar vermaarde onderzoek
naar vrouwen en seks. Seks werd als iets gezonds en noodzakelijks
gezien, ook voor vrouwen, die niet meer hoefden te piepen dat
het nu niet kon of dat er opgepast moest worden: zij waren immers
aan de pil. Nee zeggen was er niet meer hij, anders was je een
preutse trut.
Alle bevrijding ten spijt blijkt seks in 2001 voor vrouwen toch
iets anders te zijn dan voor mannen. Uit recent onderzoek van
het Amerikaanse Journal of the Medical Association bleek dat
vier van de tien vrouwen seksuele problemen ervaart tegenover
een op de tien mannen. Geldt dit cijfer ook voor Nederland?
`Ik denk niet dat cijfers van het anti-seksuele Amerika ook
zomaar op ons van toepassing zijn,' sputtert Van Lunsen. `Bovendien
hangt de uitkomst van dit soort onderzoek ontzettend af van
de manier waarop je het begrip "seksuele problemen"
definieert. Tot op heden worden de problemen van vrouwen in
dezelfde termen gedefinieerd als die van de mannelijke seksuele
disfuncties, maar daar herkennen vrouwen zich helemaal niet
in. Wij proberen nu andere termen te verzinnen. Rijkelijk laat,
ja.
Volgens Van Lunsen is er sinds een jaar of tien een aardige
symmetrie tussen mannen en vrouwen wat betreft hun tevredenheid
over hun seksleven. `Dertig procent van zowel de mannen als
de vrouwen zegt ontevreden te zijn; de rest is dus tevreden.
Zo vreselijk is het dus niet gesteld met het seksleven in Nederland.
Dat er tegenwoordig ook mannen op mijn spreekuur komen die geen
zin in seks hebben, beschouw ik als vooruitgang. Dat kwam twintig
jaar geleden echt alleen bij vrouwen voor.' |
Dit zo zijnde, ondanks het dominante beeld van de seksueel
bevrijde vrouw à la Sex and the City zien psychologen
en seksuologen in hun praktijk nog al te vaak gevallen die sterk
doen denken aan de clichésituatie van de naar seks hunkerende
man en de niet thuis gevende vrouw. Ook in de praktijk van Heffels
is bij stellen die problemen hebben met het vrijen `helaas'
het meest voorkomende probleem dat zij geen zin heeft. Het zou
Heffels dan ook niet verbazen als vrouwen inderdaad vier keer
zo vaak seksuele problemen hebben als mannen. `Het is overigens
wel erg levensfase-gebonden. Als je jong en verliefd bent, gaat
het meestal goed; in de fase waarin je kinderen krijgt en carrière
maakt wat minder, om een dieptepunt te bereiken in de puberteit
van de kinderen. Daarna gaat liet langzaam weer wat beter.'
Worstelden vrouwen voor de seksuele revolutie met onkunde en
was geen zin gewoon; nu wordt er getobd over het niet voldoen
aan de norm van gepassioneerd minnares-zijn. Heffels denkt daarom
'heel af en toe' dat de seksuele revolutie beter aan vrouwen
voorbij had kunnen gaan.
`Volgens mij was het vroeger zo dat vrouwen seks niet leuk hoefden
te vinden. Het was meer een soort gunst die ze verleenden aan
mannen, waarvoor ze het een en ander terugkregen. Ze konden
er dus stiekem van genieten, eventueel, zonder dat hun waarde
eraan werd afgemeten. Dat is natuurlijk niet helemaal waar;
het feit dat seks iets was voor een vrouw verplicht was te bieden
in ruil voor kost en onderhoud had ook heel negatieve kanten.
Het gaf aanleiding tot machtsmisbruik en laat ik daar heel duidelijk
over zijn: gedwongen seks is voor mij volstrekt onaanvaardbaar.
Wat je nu alleen ziet, is dat vrouwen gedwongen worden - en
zichzelf vaak ook dwingen - tot het genieten van sex. Vrouwen
moeten ernaar verlangen en steeds behoefte aan hebben en als
dat om een of andere reden niet goed loopt, rekenen vrouwen
zich dat zelf aan. Als hun partner problemen heeft met seksueel
verlangen of met zijn erectie, dan denken vrouwen dat het aan
haar ligt; en als zijzelf geen zin heeft of geen orgasme krijgt,
ligt dat óók aan haar. Na de seksuele revolutie
zijn vrouwen er verantwoordelijk voor geworden dat iedereen
het naar de zin heeft in bed. Dat vind ik wat veel.'
Vooral dertigers, druk met kinderen en carrière, voelen
de druk die de nieuwe norm op hen legt. Stress leidt bij zowel
mannen als vrouwen tot 'geen zin in seks' - maar bij vrouwen
net even iets meer. Waar er twee werken, zijn er twee moe en
als je moe bent, ga je liever slapen dan seksen. 'Vrouwen moeten
tegenwoordig overal goed in zijn en de lat ligt hoog: je moet
een carrière hebben, een goede moeder zijn, een interessante
partner, een trouwe vriendin, een rijk sociaal leven hebben,
van alles op de hoogte zijn en... een bloeiend seksleven hebben,'
zegt Van Lunsen. 'Dat is echt een probleem van veel vrouwen
die wij hier op het spreekuur krijgen. Ze willen alles tegelijk.
En intussen zorgen ze niet voor zichzelf, op geen enkel terrein
en dus ook niet op het seksuele vlak.
Vrouwen zijn meer dan mannen geneigd zichzelf te beoordelen
aan de hand van wat ze denken dat anderen over hen denken. Aan
hoe meer verwachtingen je moet voldoen, hoe lastiger het wordt.
In die zin is het leven van vrouwen de laatste jaren alleen
maar ingewikkelder geworden. Doordat ze zo druk zijn met het
voldoen aan die zelf opgelegde normen komen ze niet aan hun
eigen fundamentele behoeften toe. Dat levert problemen op: pijnklachten,
verlies van libido, vermoeidheid.'
Het zijn problemen die mannen (nu nog) minder lijken te kennen.
Daarbij speelt vast een rol dat mannen en vrouwen niet alleen
verschillend waarderen, maar ook verschillend ervaren. Van Lunsen:
'Gemiddeld gesproken zijn voor veel vrouwen intimiteitsgevoelens
een voorwaarde voor seks, terwijl voor mannen vaak geldt dat
zij hun intimiteitsgevoelens uit seks halen. Met andere woorden:
zij wil niet met hem naar bed als zij het gevoel heeft dat hij
haar verwaarloost; hij voelt zich juist verwaarloosd als zij
niet met hem naar bed wil. Dat maakt het hele gedoe van impliciete
onderhandelingen over wensen en grenzen tot een ingewikkeld
spel, dat - als we het hebben over seks binnen langdurige relaties
- hoge eisen stelt aan de kwaliteit van de communicatie. Het
kost moeite om het leuk te houden. En dan is het de vraag hoeveel
tijd je er als stel in wilt steken.'
Want seks kost tijd, en die is er nauwelijks. Van Lunsen: 'We
merken tijdens therapieën heel vaak dat het stellen domweg
aan tijd ontbreekt om dingen voor zichzelf, laat staan dingen
samen te doen. Dan zeg ik: best, als dat jullie leven is en
je daarvoor kiest, maar dan moet je ook niet zeuren. Dan is
dit probleem de logische uitkomst. Als je het anders wilt, dan
zul je - heel gekunsteld in het begin - een aantal dingen drastisch
moeten veranderen. In de relatiekunde zijn er twee basisregels:
hoe je leven er ook uitziet, als het je niet lukt om per week
tenminste een dagdeel voor jezelf en een dagdeel voor elkaar
vrij te maken, kun je het wat betreft een bloeiend seksleven
wel schudden.' |
Overbelaste dertigers met twee carrières en een gezin
hebben dus problemen met seks, maar jonge meiden ook. Mies van
Dam, medisch hulpverleenster bij de Amsterdamse Rutgersstichting
ziet ze langskomen anticonceptiespreekuur. Grenzen nog altijd
moeilijk, ondanks alle voorlichting. 'Ze willen aan de pil omdat
hun vriendje daarop aandringt. Het aantal tienerzwangerschappen
neemt toe (ieder spreekuur zijn er wel een stuk of wat). Ik
vind het een zorgelijke ontwikkeling.
Van Dam denkt dat een deel van de problemen voortkomt uit het
feit dat de revolutie geslaagder is geweest voor hoogopgeleide
vrouwen dan voor hun laag opgeleide zusters. 'Laagopgeleide
vrouwen zijn minder alert op wat er gebeurt, minder assertief,
nog minder in staat om grenzen te stellen. Goed opgeleide vrouwen
kunnen praten en onderhandelen, wat allemaal belangrijk is bij
seks.'
Allochtone meisjes hebben het ook zwaar. In hun cultuur is er
minder openheid over seks; aan de andere kant worden ze wel
met onze' normen en waarden geconfronteerd. 'Hun vriendjes zien
al die videoclips en denken: dat wil ik ook wel. Ze zeuren die
meiden de kop gek om te vrijen. Als ze eindelijk toegeven, is
de boot aan. Ze zijn hun maagdelijkheid kwijt en daarmee afhankelijk
van de jongens, en zelfs chantabel.' |
Vrouwen en meiden zouden meer van eigen lichaam moeten afweten,
Dam. 'Dat zou ik pas een echte revolutie vinden: als vrouwen
eindelijk de verantwoordelijkheid voor hun lichaam zouden nemen.
Dat gebeurt te weinig. Er is veel onwetendheid. Ik moet tijdens
spreekuren vaak uitleggen wat een eisprong is, ook aan jonge
studentes. Ik denk dat als vrouwen deskundiger worden wat betreft
hun eigen lichaam zij ook gemakkelijker hun grenzen aangeven.' |
Meisjes
blijven een kwetsbare groep beaamt psychologe-seksuologe Sanderijn
van der Doef, die zich met seksuele voorlichting aan jongeren
bezighoudt bij het Instituut voor Gezondheidsbevorderende Ziektepreventie
(NIGZ) en een aantal
voorlichtingsboeken voor kinderen heeft geschreven. 'Hoe je
het ook wendt of keert: zij kunnen er zwanger van worden. Anticonceptiemiddelen
zijn in Nederland gelukkig gemakkelijk verkrijgbaar; toch: je
zult er toch stappen voor moeten ondernemen. Niet alle meisjes
zijn sterk genoeg voor. Ik zie het als een extra taak van ons
voorlichters om meisjes te steunen en weerbaarder te maken om
grenzen te stellen.'
Van der Doef vindt het een van de verworvenheden van de seksuele
revolutie dat tegenwoordig wordt aangenomen dat vrouwen en meisjes,
zoals ook uit het Opzij-onderzoek blijkt, niet meer tegen hun
zin hoeven te vrijen. 'Bij meisjes is het er echt ingestampt:
doe het niet tegen je zin. De meeste vrouwen zullen overigens
wel zeggen dat ze dat ook niet doen, maar de praktijk is toch
anders. Elke vrouw doet het weleens tegen haar zin en dat blijkt
helemaal niet erg te zijn.'
Pardon?
'Je kunt toch bereid zijn om zin te krijgen, ook al heb je die
niet als je eraan begint?' vindt ook Heffels. `De seksuele voorlichting
is zo ontzettend gericht op: nooit doen waarin je geen zin hebt
of waaraan je nog niet toe bent. Misschien zijn we daarin wel
doorgeschoten. Waarbij ik uiteraard voorop stel dat nee ook
echt nee is. Maar afgezien daarvan: als je gaat wachten tot
je allebei precies evenveel zin hebt om te vrijen, kun je soms
lang wachten.
Het verschil in behoefte aan seks speelt in veel relaties en
niet alleen bij heteroseksuele stekken, ook bij homo's. Als
je een langdurige relatie hebt, zul je er dus iets op moeten
verzinnen. Je zult bereid moeten zijn een compromis te sluiten.
Het is merkwaardig dat mensen het op allerlei terreinen in het
leven vanzelfsprekend vinden om compromissen te sluiten, maar
dat hij seks ineens wordt gedacht dat alles spontaan en natuurlijke
moet gaan en aks dat niet zo is een van de partners tot patiënt
wordt verklaard waaraan nodig gesleuteld moet worden.
Ik vind het heel normaal als je ook wel eens vrijt uit andere
motieven dan alleen fysieke lust. Dat mag je na de seksuele
revolutie niet hardop zeggen, maar het gebeurt nu eenmaal omdat
je de ander een plezier wilt doen, omdat je denkt dat hij dan
morgen aardiger zal reageren op het slechte rapport van je kind.
Je maakt toch ook wel eens spinazie klaar als je daar zelf geen
zin in hebt, heb ik in een interview met Volkskrant Magazine
gezegd deze zomer- en daar heb ik woedende reacties op gekregen.
Ik begrijp echt niet wat het verschil is. Je mag toch iets doen
om een ander een plezier te doen? Mits het niet onder dwang
gebeurt, vind ik daar niks mis mee. Bovendien hoor ik vrouwen
vaak vertellen dat ze het, als ze eenmaal hebben "toegegeven",
eigenlijk best leuk vinden om te vrijen en zich afvragen waarom
ze het niet vaker doen. Ik zou willen pleiten voor een soort
bereidheid om je te laten overhalen, verleiden, de ander een
cadeautje te willen geven.'
Net als Van Lunsen valt het Van der Doef op dat meer mannen
`seksueel burn-out' raken en zich met het probleem `geen zin'
bij hulpverleners melden. `Het is niet meer puur een vrouwenprobleem.
Ik vind het alleen maar winst dat steeds meer mensen ervoor
uitkomen dat ze niet 1,7 keer per week vrijen. Laat ze maar
eerlijk vertellen hoe het zit. Dan is het aan ons voorlichters
om uit te leggen dat het heel normaal is om in verschillende
fasen van je leven verschillende behoeften en soms nauwelijks
behoefte aan seks te hebben. Daar hoef je je echt niet voor
te schamen.' |
Misschien wordt het wel tijd voor een nieuwe
seksuele revolutie, waarin vrouwen eindelijk het juk van zich
afwerpen van wat ze allemaal zouden moeten vinden, voelen
en doen en de ruimte nemen om te ontdekken wat ze in werkelijkheid
willen en voelen. Waarin er onderzoek wordt gedaan naar wat
seksualiteit lichamelijk voor vrouwen betekent. `Misschien
is de nieuwe seksuele revolutie wel dat je er openlijk voor
uitkomt dat je niet altijd zin in seks hebt en dat er desalniettemin
niks mis is met je,' zegt Van der Doef. `Ook zonder een wild
seksleven kun je een goede relatie hebben, aks je dan maar
op andere manieren intiem bent met elkaar. Intimiteit kun
je op andere manieren beleven dan alleen door seks: door elkaar
zomaar even aan te raken, door te praten, door tegen elkaar
aan te liggen zonder dat het dan per se tot de daad komt.'
Ook Heffels pleit voor een andere benadering van seksualiteit.
`Het kan geen kwaad om te erkennen dat er een verschil is
in de seksualiteitsbeleving van mannen en vrouwen. En het
zou ook helpen als seks wat minder werd gezien als alleen
gemeenschap. We zouden van seks minder een probleem moeten
maken. Na de seksuele revolutie wordt er zo verheven over
gedaan: iets dat grensverleggend is, waarvoor je allebei altijd
helemaal in de stemming moet zijn. Onzin. Seks is soms fantastisch
en soms gewoon wel leuk en soms niks aan, of gewoon een manier
om te ontspannen of in slaap te valken. Het belangrijkste
is dat vrouwen minder normatief zouden moeten zijn. Alles
moet mogen: even knuffelen en je omdraaien en gaan slapen
net zo goed aks een langdurige vrijpartij inclusief voor-
en naspel. Het spectrum zou verbreed moeten worden.
En ik denk dat liet vanzelf beter zal gaan als het binnen
relaties weer wat vanzelfsprekender wordt om de ene keer te
leiden en de andere keer te volgen in plaats van altijd maar
alles hetzelfde te willen doen.
Misschien moeten we in plaats van "nooit doen als je
geen zin hebt" voortaan zeggen dat je vooral moet doen
waarin je wel zin hebt. En vervolgens dat het ook helemaal
niet zo heel erg is om af en toe iets te doen waarin je niet
per se zin hebt. Vrouwen zijn inmiddels ver genoeg om dat
te kunnen. We hoeven niet steeds onze kracht te bewijzen door
tot de tanden toe bewapend tegenover onze partner te staan.
Je af en toe aanpassen of wegcijferen hoeft echt niet het
einde van de wereld te betekenen. Ik durf het als feministe
nauwelijks te zeggen, maar er zou best iets meer zachtheid
mogen komen in vrouwen.'
Klik hier voor boeken over (de) liefde en hier over sexuele voorlichting.
Boeken van 'Sanderijn van der Doef' |
|