Een eenheidservaring als vorm van genade

Het proces van bevrijding van illusies en irrationele verlangens

Een eenheidservaring is lastig in woorden te beschrijven. Ik heb de voorkeur om het te beschrijven als een gelukzalig moment van inzicht in het niet-twee zijn van alle levende wezens en de natuur. Ik heb één keer in mijn leven een eenheidservaring gehad toen ik 8 jaar was op een mooie, zonnige zondagochtend in mei. Het overkwam me en ik ervoer het als genade. Ik hoefde daar geen moeite voor te doen, ik kreeg het in mijn schoot geworpen. Ik heb de ervaring toen met niemand gedeeld, nu kan ik het met meer afstand beschrijven en heb ik anderen met een soortgelijke ervaring gesproken of bij schrijvers gelezen hoe je de ervaring zoal kan verwoorden.

In principe kan ik voor mijn geluk nog steeds terugvallen op die ervaring omdat het mij duidelijk werd dat je voor geluk niet afhankelijk bent van iets in de buitenwereld. Ik realiseer me dat er veel verleidingen zijn die blokkades in jezelf in stand houden om de ervaring weer te krijgen. Het inzien en opruimen daarvan zie ik als de hoogste prioriteit, naast het afzien van onnodig materieel gewin.

Een kind van 8 heeft doorgaans niet de woorden of het referentiekader om een dergelijke diepgaande ervaring te beschrijven. Het is een ervaring die volledig voorbijgaat aan concepten en taal. Het is een directe beleving van verbondenheid met alles om je heen.

Er zijn in de geschiedenis uiteraard verschillende eenheidservaringen beschreven, afhankelijk van de context en stijl.

Poëtische beschrijving

Rumi, een van de bekendste soefi-dichters, beschreef eenheidservaringen vaak in lyrische termen.

"Buiten ideeën van goed en kwaad is een veld. Ik zal je daar ontmoeten.
Wanneer de ziel in dat gras ligt, is de wereld te vol om over te spreken.
Ideeën, taal... zelfs het woord elkander betekenen niets meer."

Dit fragment legt de focus op de stilte en de onbegrensde verbinding die buiten het conceptuele denken ervaren kan worden.

Heldere en filosofische beschrijving

Alan Watts, een filosoof en spreker die Oosterse en Westerse wijsheden samenbracht, beschrijft het concept van eenheidservaring helder.
"Je bent niet iets wat in het universum leeft. Jij bent het universum dat zich manifesteert als dit specifieke moment, zoals een golf niet losstaat van de oceaan, maar de oceaan zelf is, in beweging."

Objectieve benadering

De Amerikaanse psycholoog William James noemde dergelijke ervaringen "mystieke ervaringen" en formuleerde vier kenmerken die eenheidservaringen vaak hebben.

1. Onuitsprekelijkheid
   Ze zijn moeilijk onder woorden te brengen.
2. Noëtische kwaliteit
   Ze voelen als een diep inzicht of kennis.
3. Vergankelijkheid
   Ze duren meestal niet lang.
4. Passiviteit
   Ze overkomen je, zonder bewuste inspanning.

Uiteraard zocht ik ook aansluiting bij een filosoof wiens visie dicht bij mijn ervaringen staat.

Mogelijke eenheidservaring

Er is geen biografisch bewijs dat Spinoza ooit een directe eenheidservaring heeft gehad, zoals in het mystieke of religieuze gebruik van het woord. Maar zijn diepgaande inzicht in en beleving van de werkelijkheid als één, en zijn vreugdevolle acceptatie daarvan, zou je kunnen interpreteren als een soort rationele of filosofische eenheidservaring. In plaats van door genade of plotseling inzicht, lijkt hij dit bereikt te hebben door intensieve studie, reflectie en meditatie.

Spinoza's visie op eenheid

Spinoza zag God en de natuur (Deus sive Natura) als één en hetzelfde. Alles wat bestaat, maakt deel uit van deze ene substantie, die hij "God" noemde, maar die je ook als het "universum" kunt beschouwen. Dit betekent dat hij het onderscheid tussen schepper en schepping ontkende. Alles wat we ervaren, inclusief onze eigen geest en lichaam, is een uitdrukking van deze ene substantie.

Hij stelde dat echte vrijheid en geluk voortkomen uit het begrijpen van deze eenheid. Door inzicht te krijgen in de noodzakelijkheid en verbondenheid van alles, kun je een soort innerlijke rust en acceptatie bereiken, wat hij de amor Dei intellectualis (de intellectuele liefde tot God) noemde. Dit lijkt sterk op de gelukzaligheid en het inzicht die mensen vaak beschrijven bij eenheidservaringen.

Alles is één substantie

Spinoza stelt dat er slechts één substantie is, die hij "God" of "Natuur" noemt (Deus sive Natura). Alles wat bestaat -jij, ik, bomen, sterren, emoties, gedachten- is een manifestatie of "modus" van die ene substantie. Het hele universum is daarmee één onlosmakelijk geheel.

Alles volgt uit noodzakelijke wetten

In Spinoza’s visie werkt de natuur volgens strikte, eeuwige en noodzakelijke wetten. Net zoals een wiskundige formule bepaalde uitkomsten voortbrengt, zo brengt de natuur alles voort wat bestaat en gebeurt, precies zoals het is. Niets gebeurt toevallig of willekeurig; alles heeft een oorzaak die voortkomt uit de wetten van de natuur. Dit noemt hij "noodzakelijkheid".

Inzicht in de noodzakelijkheid

Wanneer je begrijpt dat alles in het universum op deze manier noodzakelijk is, kun je volgens Spinoza een diep inzicht krijgen in hoe de werkelijkheid werkt. Dit is niet zomaar kennis, maar een intellectueel inzicht dat leidt tot acceptatie en innerlijke vrijheid.

• Wanneer je ziet dat je boosheid of verdriet het gevolg is van bepaalde oorzaken (zoals je opvoeding, fysieke gesteldheid, of de acties van anderen, die zelf weer oorzaken hebben), kun je leren die emoties te begrijpen in plaats van je ertegen te verzetten.
• Dit inzicht geeft je rust, omdat je niet langer worstelt tegen wat onvermijdelijk is.

Go with the flow: overgave aan de stroom

Met go with the flow laat je de natuurlijke stroom van het leven zijn werk doen. Je verzet je niet tegen wat er gebeurt, maar beweegt mee met de dynamiek van het moment. Dit is essentieel voor loslaten: in plaats van vast te houden aan verwachtingen of controle, vertrouw je erop dat de stroom van het leven je brengt waar je moet zijn.

Alertheid: bewust waarnemen

Alertheid voegt hier een belangrijk element aan toe. Het betekent dat je niet gedachteloos meegaat met alles wat op je pad komt, maar met een open geest en helder bewustzijn observeert wat er gebeurt. Je blijft verbonden met je intuïtie, gevoel en verstand, zodat je kunt onderscheiden wanneer het tijd is om iets los te laten of juist te handelen.

Wu wei: handelen door niet-handelen

Wu wei, het Taoïstische concept van "niet-doen," is hier een perfecte leidraad. Het gaat niet letterlijk om niets doen, maar om het vermijden van geforceerd of onnatuurlijk handelen. Wanneer je handelt vanuit wu wei, doe je alleen wat nodig is, precies op het juiste moment, en in harmonie met de natuurlijke stroom. Het is een manier van handelen die voortkomt uit intuïtie en verbondenheid, zonder strijd of weerstand.

Groeien in bewustzijn

Het proces van telkens opnieuw door een fase van leren te gaan in het leven doet denken aan een spirituele reis zoals beschreven in veel tradities: eerst ben je "in het paradijs", dan word je uitgedaagd door de wereld, en uiteindelijk kun je terugkeren, maar met een nieuw, bewuster begrip van wat eenheid betekent. Het is niet een vicieuze cirkel, maar een spiraalvormige voortuitgang.

De spiraal als metafoor voor groei en verdieping

Een spiraalvormige beweging impliceert dat groei niet lineair is, maar dat het leven een proces is van herhaling en verdieping. Elke "omwenteling" brengt je verder, terwijl je tegelijkertijd terugkijkt naar eerdere ervaringen met nieuwe ogen. Een kinderlijke eenheidservaring vormt het fundament, en later in het leven keer je terug naar dat punt, maar nu met de rijkdom van volwassen inzichten en de lessen van het leven.

Wat de spiraal laat zien

1. Tijd is niet verloren
   Elke fase, ook de moeilijken, maakt deel uit van de reis. Ik kan het verleden zien als noodzakelijke stappen in het proces, in plaats van obstakels.
2. Het leven is oneindig in zijn mogelijkheden
   Omdat de spiraal nooit echt eindigt, blijf ik ontdekken en verfijnen. Er is altijd een nieuw inzicht of verdieping mogelijk.
3. Verbondenheid blijft de kern
   De eenheidservaring op jonge leeftijd blijft een constant bron van geluk en een punt van verwijzing, zelfs als ik er telkens weer anders naar terugkeer.
   

Eenheid, evenwaardigheid en loslaten

De spiraalvorm helpt ook om te begrijpen waarom loslaten zo belangrijk is. Elke draai in de spiraal vraagt om het achterlaten van oude patronen, gedachten of verlangens om ruimte te maken voor nieuwe inzichten en zo terug te keren naar de eenheid.

De eenheid is een voortdurende onderbouwing en bevestiging van mijn inzicht dat ieder levend wezen intrinsiek evenwaardig is in het recht op vrijheid.