Wordt synchroniciteit opgevat als toeval of als projectie?

Jung introduceerde synchroniciteit niet als een bewijsbaar fenomeen, maar als een ervaringsgegeven dat werkt doordat het betekenis krijgt binnen de psyche. Het is geen causale verklaring, maar een symbolisch en subjectief patroon van betekenisvolle toevalligheden. Dat roept begrijpelijkerwijs uiteenlopende reacties op binnen filosofie, theologie en wetenschap. Hieronder een overzicht:

1. Psychologie en Jung zelf

Jung definieerde synchroniciteit alseen betekenisvol toeval, waarin een innerlijke toestand (bijvoorbeeld een droom of gedachte) samenvalt met een uiterlijke gebeurtenis, zonder dat er sprake is van een causaal verband. Voor Jung is het bewijs van het bestaan ervan niet empirisch, maar fenomenologisch: het doet zich voor in de ervaring van de mens en krijgt daardoor betekenis.
Hij beschouwde synchroniciteit als een vierde ordeningsprincipe, naast ruimte, tijd en causaliteit. Het sluit aan bij zijn idee van het collectief onbewuste en archetypen: universele structuren die psychisch en fysiek lijken te resoneren.

2. Filosofen over synchroniciteit

Immanuel Kant (voorganger van Jung) zou synchroniciteit als een projectie van ons verstand op de wereld zien. Wij ervaren betekenisvolle verbanden omdat onze geest daarop geordend is, niet omdat ze objectief bestaan.
Arthur Schopenhauer: zijn metafysica van de wil zou ruimte laten voor synchroniciteit als uitdrukking van een dieper, onzichtbaar verbonden geheel. Hij schreef over het individuum als manifestatie van de wil, wat sommige denkers zien als verwant aan Jung.
Henri Bergson: zijn idee van intuïtieve tijd (la durée) laat ruimte voor onverwachte verbanden buiten de lineaire causaliteit. Synchroniciteit past in zijn opvatting van tijd als subjectieve stroom.
Paul Tillich (theoloog en filosoof) zou synchroniciteit kunnen zien als een teken van het grond-zijn dat zich symbolisch manifesteert in het menselijke bestaan.
Slavoj Žižek (hedendaags filosoof) zou kunnen wijzen op de manier waarop wij achteraf betekenis projecteren op toevalligheden. Synchroniciteit is dan een symptoom van hoe het subject de werkelijkheid construeert.

3. Wetenschap en scepticisme

Empirische wetenschap staat kritisch tegenover synchroniciteit omdat er geen herhaalbare, meetbare oorzaak-gevolgrelatie is. Wetenschap eist falsifieerbaarheid (Popper), en daarin schiet synchroniciteit tekort.
Neuropsychologie verklaart het vaak als een apofenie: de menselijke neiging om patronen te zien waar die objectief niet zijn. Dat is evolutionair voordelig, maar ook vatbaar voor illusies.
Statistiek wijst erop dat in een wereld vol gebeurtenissen toevalligheden onvermijdelijk zijn. Het birthday paradox-effect toont bijvoorbeeld aan dat zeldzame ‘toevalligheden’ statistisch helemaal niet zo zeldzaam zijn.

Toch zijn sommige wetenschappers milder:

De fysicus Wolfgang Pauli (Nobelprijswinnaar) werkte samen met Jung en stond open voor het idee dat de psyche en materie wellicht op een nog onbekend niveau verbonden zijn.
In systeemtheorie en complexiteitswetenschap duiken vergelijkbare ideeën op, zoals emergentie, zelforganisatie en non-lineaire causaliteit. Die begrippen maken ruimte voor ogenschijnlijk spontane orde die niet volledig causaal verklaard is.

4. Theologische perspectieven

In religies en mystieke tradities wordt synchroniciteit vaak herkend als:

Goddelijke voorzienigheid (bijvoorbeeld: 'alles heeft een reden')
Teken van het universum (in new age-denken)
Roeping of openbaring (in profetische religies)

Binnen het christendom spreekt men over kairos: het juiste moment waarin iets gebeurt met diepe betekenis. Dat komt dicht bij het gevoel van synchroniciteit. In het taoïsme zou het vallen onder het idee van wu wei: meegaan met het juiste moment en natuurlijke stroom.

Samenvattend

Jung beschouwde synchroniciteit als een ervaringsfeit, geen wetenschappelijk feit.
Filosofen erkennen vaak de betekenis die de mens eraan geeft, maar twijfelen aan objectieve realiteit ervan.
Wetenschappers zijn kritisch en wijzen meestal op patroonherkenning of statistische verklaringen.
Theologen en mystici zien het vaak als een teken van verbondenheid met iets hogers.

Het fascinerende is: hoe rationeel je het ook benadert, de ervaring van synchroniciteit lijkt mensen vaak iets te leren over zichzelf of hun pad. Daarmee krijgt het, zelfs als projectie, psychologische en misschien zelfs spirituele waarde.

Verder lezen?
Hoe betekenisvol is toeval?
Over synchroniciteit, verwondering en bescheidenheid.