In 1998 verhuisden Anneloes en Edwin met
hun twee kinderen naar Zeeuws-Vlaanderen, want daar was de
felbegeerde baan van Edwin. Precies twee jaar later, zomer
2000, werd Edwin verliefd op zijn secretaresse. Edwin: 'Als
in een doktersroman. Te gek voor woorden'.
Anneloes: 'Ik zei: je moet kiezen: zij of ik. Uiteindelijk
koos hij voor haar. Binnen een maand was hij bij haar ingetrokken'.
Relatietherapeut Aukje Delahay (ze noemt zich
liever coach, die term valt beter bij mannen) zou nu een cirkel
tekenen voor dit gestrande paar: binnenin Anneloes met haar
twee kinderen, en aan de rand Edwin. De vrouw die als een
kloek om haar kinderen heen zit, de man die steeds verder
weg komt te staan, vereenzaamt en uiteindelijk zijn heil elders
gaat zoeken.
Zo gaat het in veel gezinnen met kinderen, waarbij de man
een volle baan heeft en de vrouw parttime werkt en voorde
kinderen zorgt. Zo ging dat ook bij fysiotherapeut Karin (50,
met kinderen van 20, 14 en 9 jaar) en wetenschappelijk medewerker
Jan. Zij maakte bijna een sprongetje in de lucht toen haar
man haar vertelde dat hij verliefd was geworden op een studente.
'Natuurlijk was ik ook boos en voelde ik me erg vernederd.
Maar toen die vrouw het dreigde uit te maken omdat ze niet
haar geluk wilde bouwen op het ongeluk van een ander, heb
ik haar gebeld en uitgelegd dat ons huwelijk al twintig jaar
niets voorstelde'.
Ook Saskia (36, secretaresse) en Jeroen (39, van huis uit
biochemicus) zijn, toen de kinderen er eenmaal waren, vervallen
in een wel heel klassiek rollenpatroon. Jeroen: 'Ze noemen
dit toch de eeuw van Het Individu? Ik was de afgelopen jaren
zo met mezelf bezig, met mijn werk, met mijn eigen ontwikkeling,
met spiritualiteit. Aandacht voor het gezin had ik niet'.
Saskia: 'Vorig jaar is hij een dag per week minder gaan werken.
Niet om voor de kinderen te zorgen, maar om een eigen bedrijf
op te zetten'. Jeroen: 'Ken j e die reclame van: "Hallo,
waar zijn wij nu helemaal mee bezig"? Daar moest ik de
afgelopen maanden veel aan denken'. Bij Maria (36) en Juan
(46, elektromonteur en zoon van een Spaanse gastarbeider)
ging het precies andersom. Maria had een volle baan en studeerde
(bedrijfsinformatica en bedrijfseconomie). Juan werkte in
deeltijd en zorgde voor de kinderen. (Maria: 'Als ik 's avonds
thuiskwam, moest ik nog wel eten koken en de kinderen in bed
leggen'.) Juan werd steeds argwanender en jaloerser. Maria
is uiteindelijk het huis uit gevlucht. Romy (41, twee dochters,
volle baan in de IT-business) had eigenlijk 'best een goed
huwelijk', toen ze verliefd werd op een collega. 'Ik ben tegen
bij elkaar blijven voor de kinderen. Ik vind dat je
voor je eigen geluk moet gaan'.
Wie zich anno 2003 in de wereld van het scheiden begeeft,
valt van de ene verbazing in andere. Eerste verbazing: er
wordt gescheiden op ogenschijnlijk banale aanleidingen (overspel).
En triviale redenen (niet meer kunnen praten). Vaak nadat
vol goede moed modern en gelijkwaardig is begonnen, heeft
men zich ingegraven in stellingen die akelig dichtbij de klassieke
rolverdeling komen. Tweede verbazing: oefenen-samenwonen helpt
kennelijk niet, want al gaat bijna iedereen eerst langdurig
bij elkaar op proef, het aantal scheidingen neemt nog steeds
toe. In de jaren negentig waren er gemiddeld zo'n 30.000 tot
35.000 scheidingen per jaar, in 2001 zijn 37.500 huwelijken
ontbonden en in 2002 maar liefst 39.000, aldus een schatting
va het CBS.
Derde verbazing: volgens opinieonderzoeken wijst tachtig
procent van de Nederlanders scheiden af; toch gaat de echtbreuk
gewoon door. En ook de strengere seksuele moraal die weer
zou heersen, de afkeer van 'slippertjes' behoedt het huwelijksinstituut
kennelijk niet voor een verdere vrije val. Vierde verbazing:
allerlei onderzoeken wijzen u dat het leven na de scheiding
-als die 'egoïstisch carrièretripper' of dat 'altijd-wat-wijf'
is opgehoepeld- er niet speciaal beter op wordt, wel heel
wat ingewikkelder. Althans, voor paren met kinderen (Bij ruim
de helft van de scheidingen zijn minderjarige kinderen betrokken,
zo'n 35.000 per jaar.) Waarom lopen dan toch steeds meer huwelijke
op de klippen?
Omdat we niet meer genoegen nemen met minder zegt Jan Latten
van het CBS, we gaan alleen nog voor de Perfecte Relatie.
'Iedereen wil voortdurend in de wolken zijn. En de komende
jaren zullen alleen nog maar meer stellen uit elkaar gaan'.
Want, zegt Latten, voor de generaties geboren na 1970 is er geen enkele blauwdruk meer voor het huwelijk.
Geen kerk die zegt: gaat heen en vermenigvuldigt u. Geen vader
die zijn zoon op het hart drukt: zorg dat het je vrouw aan
niets zal ontbreken. Alleen nog moeders die hun dochters waarschuwen:
prinsen op witte paarden bestaan alleen in sprookjes.
Jonge mannen en vrouwen kunnen - en moeten ook- hun relaties
helemaal naar eigen inzicht invullen. Tegelijkertijd zijn
ze, aldus Jan Latten, zeer gesteld op hun autonomie, en zullen
ze daar niet licht iets van prijsgeven, gewend als ze beiden
zijn goed voor zichzelf te zorgen, als sociaal, financieel,
emotioneel en seksueel gelukzoeker.
'Het hoort bij het individuele consumptiepatroon,' verklaart
pedagoog Ed Spruijt de toename van het aantal scheidingen.
'We kunnen alles kopen, alles bereiken wat we maar willen.
Als we ons niet goed voelen bij de ander, stappen we eruit'.
'We zitten in een overgangsfase,' zegt Aukje
Delahay, behalve relatiecoach ook coauteur van het zelfhulpboek Twee carrières op een kussen. En ze legt uit:
op het moment dat mensen kinderen krijgen, zijn ze -vaak onbewust-
geneigd hun ouders te kopiëren.In de opvoeding die ze
hun kinderen willen geven, in de wijze waarop ze met elkaar
omgaan en in de keuzen die ze maken. Dat is nu eenmaal des
mens. Maar wie kunnen ze nadoen als hun vader kostwinner was
en bijna nooit thuis en hun moeder voornamelijk huismoeder?
Relaties van nu, zegt Delahay, hebben geen voorbeeld. Partners
moeten meer dan ooit zelf uitdokteren hoe ze hun leven inrichten.
'Praat met elkaar, zeg ik altijd tegen mijn
cliënten, onderhandel. Zoveel mogelijk. En als je dat
niet kan: leer het'. Echtscheidingsmediator Jacqueline van
Swet beaamt dat: praten, daar gaat het om. Bij haar ontdekken
stellen dat ze tijdens hun huwelijk nooit echt met elkaar
gesproken hebben. 'Hadden we maar eerder hulp gezocht,' zeggen
ze dan vertwijfeld tegen elkaar.
De eerste tijd dat we samenwoonden, hadden
we ontzettend veel ruzie over de huishoudelijke taken,' zegt
Anneloes in het Zeeuwse grand café. Zwarte kleding,
lang donker haar in een staart, vrolijk, jong gezicht. 'Er
was steeds gezeik over wie de badkamer deed, wie de boodschappen.
Uiteindelijk losten we het op met lijstjes. Onze vrienden
moesten daar erg om lachen'. Anneloes glimlacht als ze terugdenkt
aan de eerste periode met Edwin. Ze waren wel erg vroeg een
huisje-boompje-beestje-stel, zegt ze. Maar dan wel op moderne
basis. Dus: als jij nu even de was in de droger doet en de
krimpgevoelige kleren ophangt, kan ik nog even nadenken over
een slogan voor onze campagne tegen aids. Dat was hun stilzwijgende
afspraak, hun contrat social van twee zelfontplooiers.
Dat bleef functioneren toen hun eerste kind geboren werd in
1991. Ze woonden in Spijkenisse, Edwin had een fulltime baan
als leraar in Rotterdam. Anneloes werkte vier dagen per week
bij de overheid in Den Haag. Ze ging om kwart over zeven de
deur uit en was om zeven uur 's avonds weer thuis. Edwin bracht
Victor om halfacht naar de crèche en haalde hem om
halfzes weer op. Snel naar huis, afwasmachine leeghalen, eten
koken, eten geven. 'En samen legden we hem in bed,' zegt Edwin
- donkere krullen, klein rechthoekig brilletje - terwijl hij
nog wat espresso maakt in de gifgeel geschilderde keuken die
zo uit de nieuwste editie van VT Wonen vandaan zou kunnen
zijn gehaald.
Alles in zijn huis ruikt naar nieuw, een nieuwe tafel, een
nieuwe kast, nieuwe lampen ('allemaal uitgezocht samen met
mijn nieuwe vrouw'). En een nieuw bordje bij de voordeur met
daarop alle namen van het 'nieuwe gezin' (twee weekeindzoons
en twee vakantiestiefzoons). 'Het was hééél
druk,' vervolgt Edwin zijn relaas over zijn oude leven. 'Ik
kan mij herinneren dat ik voortdurend op mijn horloge keek.
In die tijd heb ik mijn eerste mobiel gekocht om de crèche
te kunnen waarschuwen als ik in een file stond'.
'We hadden nooit in Spijkenisse moeten gaan wonen,' zegt Anneloes.
'Op zijn minst een van tweeën moet werken in de plaats
waar je woont'. 'Verkeersproblemen veroorzaken veel stress
in jonge gezinnen,' zegt Delahay. 'Vaak zijn het de vaders
die door de files heel laat thuiskomen en daardoor weinig
bij het gezin betrokken zijn'. Juist in het notoire kinderspitsuurtje:
kinderen moe en hongerig, staat de vrouw en soms de man- er
alleen voor. Met één kind gaat het nog wel,
als er meer zijn, wordt het lastig. Toen Anneloes over een
tweede kind begon, raakte Edwin dan ook bijna in paniek. 'Hoe
moet ik dat nu weer georganiseerd krijgen'. Hun contrat
social begon de eerste scheurtjes te vertonen.
Vroeger, een generatie terug, hoefde maar
een van de twee partners vooruit te komen, carrière
te maken, een positie te bevechten in de samenleving. Doorgaans,
of eigenlijk: per definitie, was dat de man. Nu is het al
jaren vanzelfsprekend dat ook de vrouw een serieus zelfstandig
bestaan opbouwt. Ze is dat aan zichzelf verplicht, en dat
wordt ook van haar verwacht. Door haar omgeving, door de maatschappij
en, natuurlijk, door haar partner. En dan niet zomaar een
parttime baan van een dag of twee, drie, maar echt een carrière
met verantwoordelijkheden.
Zolang er geen kinderen zijn, gaat dat prima. Geen vuiltje
aan de lucht. Maar dan komt het eerste kind, het tweede. Precies
in de periode van het leven dat de carrière nog niet
helemaal geconsolideerd is, dat man én vrouw nog stevig
moeten knokken om de behaalde positie vast te houden, om verder
te komen. Het blijkt de tijdbom onder ieder huwelijk dat het
verleden van 'scheiden doet lijden' achter zich zou laten.
'Kinderen heten een bindende factor
te zijn,' zegt echtscheidingsadvocaat Romee Lubbers,
'echtparen met kinderen zouden minder snel scheiden dan echtparen
zonder kinderen. Mijn ervaring is anders. De druk waaronder
mensen met kinderen tegenwoordig staan, is zo onvoorstelbaar
groot, dat het haast niet vol te houden is. Moderne gezinnen
waarin beide ouders werken, zijn een continu bedrijf, stomende
fabriekjes waarin de magie tussen de partners - zo essentieel
voor een goede relatie - makkelijk vermorzeld raakt'. Mannen
en vrouwen met kinderen hebben het zo druk met hun werk, hun
kinderen, het huishouden, de clubjes van de kinderen, dat
er nauwelijks nog aandacht voor elkaar is. Lubbers: 'En op
een gegeven moment gebeurt er iets onomkeerbaars en is er
geen weg meer terug. Ik ben zelden mensen tegengekomen die
zeiden: kom, we gaan wat minder werken, wat minder verdienen
om onze relatie te redden'. 'We hadden misschien wel een goed
huwelijk, maar eigenlijk leefden we volstrekt langs
elkaar heen,' zegt Romy in haar grote, met veel zorg
ingerichte Utrechtse nieuwbouwhuis dat dezelfde steriliteit
en perfectie uitstraalt als al die andere woningen van herstarters
op de huwelijksmarkt. 'We kwamen allebei om zes uur thuis
van kantoor. Als de kinderen in bed lagen, ging mijn ex studeren
tot een uur of elf -hij wilde steeds maar hogerop - en ik
heb jarenlang tot twee, drie uur 's nachts kinderkleding ontworpen
en gemaakt. Tja, wanneer zag je elkaar? Op zondag misschien?
Op zaterdag was hij de dag aan het sporten. Toen ik hem vertelde
dat ik verliefd was geworden, reageerde hij dan ook heel laconiek'.
Maar als een van tweeën besluit een stapje
terug te doen, om het continubedrijf dat het gezin is wat
soepeler te laten lopen of om de ander de ruimte te geven,
gaat het ook niet goed. Dat was het geval bij Edwin en Anneloes.
Toen hun tweede kind geboren werd, ging Anne een dag minder
werken. Edwin kreeg het juiste druk: hij was vastbesloten
schoolleider te worden. Naast zijn fulltime baan moest hij
dus weer school, en dus 's avonds en in de weekeinden deren.
Edwin: 'Ja, wat wil je, dan komt het yup verhaal erin, eind
jaren tachtig, begin jaren negentig, ik wilde vooruit, carrière
maken. Anne klaagde wel. lk heb niet overwogen een dag minder
te gaan werken, die was toch opgegaan aan vergaderingen'.
Anneloes: 'Ik stond er letterlijk alleen voor. Hij was altijd
aan het werk. Tegelijkertijd leerde hij op die opleiding heel
veel over zichzelf en anderen. En ik groeide niet mee'.
En dan begint, zoals Lubbers het uitdrukt, het jij-bakken':
jij doet te weinig, jij werkt te veel, jij bent er nooit,
jij doet ook nooit de boodschappen. Lubbers: 'En vrouwen bedoelen
dan: jij geeft te weinig, ik geef te veel'.
'Vrouwen gaan hun man afzeiken,' zegt ook Delahay. 'Ze werken
met azijn, terwijl je met honing dat weet toch onderhand iedereen-
veel meer kunt bereiken. Mannen voelen zich thuis steeds minder
gewaardeerd en trekken zich terug. Van onschatbare waarde
zijn de moeders die hun dochten hebben geleerd hoe je een
man op een aardige maner kunt bespelen'. En die zijn er niet
zoveel na de feministische golf.
AIs mannen en vrouwen te lang in een ongelijkwaardige
verhouding blijven zitten, als de een -om welke reden
dan ook- meer inlevert dan goed voor hem of haar is, kunnen
de echtelieden wrokkig worden of zo'n karikatuur van zich
maken dat het haast wel mis móét lopen. Het
huwelijk dat voor beiden een voertuig voor zelfontwikkeling zou zijn, wordt al gauw een dwangbuis met een huisvrouw (heel
soms een huisman) en een kostwinner uit de oertijd. Zo ging
het, lijkt het, bij Karin en Jan; bij Saskia en Jeroen, en
bij Juan en Maria. Karin heeft zichzelf, toen ze eenmaal met
Jan getrouwd was, helemaal aan de kant gezet. Ze dacht: laat
hem maar studeren en werken, dan gaat het misschien goed met
hem, ik ga wat minder werken en zorg wel voor de kinderen
en het huishouden. En wat gebeurde: Jan ontpopte zich (in
navolging van zijn vader) als een tiran die Karin verschrikkelijk
kleineerde en Karin liet zich alles zeggen. Op het laatst
bepaalde jan zelfs naar welke tv-programma's Karin mocht kijken
en op welke momenten ze het huis mocht schoonmaken ('als hij
er niet was'). 'Ik had natuurlijk veel meer weerwoord moeten
geven. Dat was ook voor hem en onze relatie beter geweest.
Maar ja, dat ligt niet in mijn aard'.
Bij Saskia en Jeroen is, achteraf gezien, een ernstig motorongeluk
(tien jaar geleden, op hun huwelijksreis nota bene) bepalend
geweest voor de weg terug naar de traditie. Saskia is vier
jaar lang uit de running geweest, omdat een been min of meer
verbrijzeld was. Nu loopt ze mank, en heeft ze, zoals ze zelf
zegt, een zeer gehavend been. Dat heeft haar heel lang heel
onzeker gemaakt. Jeroen had intussen het heft volledig in
handen genomen. Hij zorgde voor haar, dacht voor haar en bepaalde
de gang van zaken. 'Ik heb haar helemaal weg gedomineerd..
Al haar ondernemingslust is het putje in gegaan'. Saskia:
'Ik was niet meer trouw aan mijzelf'. Jeroen: 'Toen ik zag
met hoeveel voortvarendheid zij de scheiding regelde en een
appartement kocht, dacht ik: hé, de Saskia op wie ik
ooit verliefd werd, bestaat nog wel'.
Voor Juan was het waarschijnlijk toch te veel gevraagd, een
huwelijk dat vloekte met alles wat hij vroeger thuis had gezien:
hij met de kinderen,vrouwlief aan het werk en studeren. Maria:
'Hij was het er wel mee eens, hij zag ook wel in dat ik degene
was die verder kon komen, die meer kon gaan verdienen, maar
het heeft niet gewerkt. Hoe verder ik kwam, hoe meer gefrustreerd
hij raakte. Hij werd jaloers en ging me heel erg kleineren.Toen
zijn moeder stierf, ging het helemáál mis. Toen
moest ik, vond hij, voor de volle honderd procent moeder zijn'.
En dan, na de scheiding.
Hoe ziet het leven er dan uit? De kinderen hebben het er maar
moeilijk mee, die geven regelmatigte kennen dat hun vader
en moeder maar weer bij elkaar moeten gaan wonen, desnoods
met hun nieuwe partner erbij. Met sommige kinderen gaat het
ook ronduit slecht. Met de jongste zoon van Karin bijvoorbeeld.
Ze is bang dat ze over een paar jaar heel wat tijd op het
politiebureau zal doorbrengen.
Met de gescheidenen zelf gaat het natuurlijk goed, zeggen
ze, fantastisch zelfs: eindelijk rust, of: we doen nu veel
meer samen. Edwin is inmiddels getrouwd met zijn (voormalige)
secretaresse. Zijn kinderen ziet hij om het weekend en elke
donderdag. Anneloes heeft weer een baan van vier dagen per
week en sinds kort woont ze samen met haar nieuwe vriend.
Karin werkt weervier dagen per week als fysiotherapeut. Jan
is getrouwd met zijn studente en heeft bij haar twee kinderen.
Kortom: de meeste exen zijn opnieuw het huwelijkswiel aan
het uitvinden, en -net als in het begin van hun eerste huwelijk-
proberen ze opnieuw hun loopbaan op de rails te krijgen. Maar,
een groot nadeel: het oude leven komt er steeds weer tussen.
Als ouders van dezelfde kinderen komen de exen niet van elkaar
af.
'Ik ben nu vijf, zes jaar gescheiden,' zegt Karin, 'en nog
steeds hebben we de strijdbijl niet begraven'. 'Je blijft
altijd met elkaar verbonden,' zegt Anneloes, 'dat vind ik
erg lastig. Vooral nu ik een nieuw bestaan met een nieuwe
man wil opbouwen. Als vader van mijn kinderen komt Edwin er
regelmatig doorheen fietsen'. 'Vroeger hadden we nooit problemen
over de opvoeding van onze dochters,' zegt Romy 'Nu lijkt
het wel alsof ik voortdurend in de verdediging moet. Terwijl
we toch redelijk rustig gescheiden zijn, zonder ruzie'. 'Als
je bij elkaar blijft, heb je een soort natuurlijke invloed
op elkaars waarden en normen,' zegt echtscheidingsmediator en orthopedagoog Jacqueline van Swet. Als je uit elkaar bent,
niet meer. Dat realiseren mensen zich niet voldoende'. 'Als
je niet hoeft te scheiden, moet je het vooral niet doen,'
zegt Ed Spruijt, pleitbezorger voor kinderen, 'Dat is mijn
boodschap'.
'Zomaar eruit stappen heeft ook weinig zin,' zegt Aukje Delahay.
'In je volgende relatie kom je weer in dezelfde valkuilen
terecht'.
Saskia en Jeroen hebben daarom besloten hun
huwelijk een nieuwe kans te geven. Saskia
gaat in therapie en wil weer gaan studeren, Jeroen probeert
zich voortaan 'wat minder dominant stellen en met meer respect
om te gaan met Saskia'. Anneloes en Edwin hebben in
de hitte van de stromloop van hun oude huwelijk niet kunnen
zien wat ze 'verkeerd' deden. Zij hebben zich voorgenomen
in hun nieuwe relatie 'flink aan zichzelf te werken'.
Anneloes zal proberen niet meer zo dwangmatig alles voor iedereen
te willen regelen en organiseren. Edwin hoeft niet meer zo
nodig elke drie jaar een nieuwe baan als rector van een nog
grotere school met nog meer leerlingen. En voor nieuwe, jonge
ambitieuze stellen is er hoop.
Die hoeven niet meer de weg van Edwin en Anneloes te gaan.
Want binnenkort komt Bart Chabot als ambassadeur van de campagne
'Mannen in de hoofdrol' uitleggen hoe het moet: moderne held
zijn en tegelijkertijd ideale huisvader. Theater maken en
boodschappen doen, kinderen school brengen en boeken schrijven,
een fantastische minnaar zijn en een aardige huisman. Hij
kan het. Nu de rest van Nederland nog.
Omwille van hun privacy (of die van hun
partner en kinderen) hebben sommige geïnterviewden een
gefingeerde naam.
Boeken over relaties,
vindt u hier, boeken over scheiden
hier. |