Het concept achter dialectiek, zoals ik het in dit artikel hanteer, is dat bijvoorbeeld de loop van de geschiedenis, de ontwikkeling van de mensheid en de natuur kunnen worden gekarakteriseerd met drie (onafhankelijke, maar niet noodzakelijk tegengestelde) krachten: these, antithese en synthese. Je kunt een these vergelijken met een stelling en een antithese met een tegenstelling, waarbij jij (of samen met een ander in een dialoog) op zoek gaat naar een samenstelling (synthese) die beide stellingen waar maakt.

Dialectiek is een filosofische visie op het ontwikkelingskarakter, het dynamische karakter van de werkelijkheid. Een voortdurende ontwikkeling is nooit volledig te voorspellen en te bevatten. Concrete kennis is daarvoor niet afdoende. Op het moment van analyse is het geanalyseerde object strikt genomen alweer veranderd. In die zin streeft de dialectiek ernaar een consistent idee te geven over inconsistentie, een sluitende benadering van de onvolledige kennis van de werkelijkheid.

Samenwerken met en naar synergie

Een these en een antithese vormen een potentieel conflict of een dualiteit. Als tegengestelde krachten niet worden overstegen dan blijft het conflict bestaan en vormen ze een stagnatie. Vanuit een eenheidsstandpunt op een hoger niveau terugkijkend kunnen we dit conflict mogelijk wel oplossen. Het doorleven van polariteiten en het ontdekken van de waardevolle aspecten daarin helpt een hoger eenheidsstandpunt te vinden. De op ontwikkeling gerichte bundeling van de these en de antithese leidt tot een progressie, een transformatie, een voortstuwing, genaamd synthese. De oorspronkelijk tegengestelde krachten zijn nu door de synthese vrijgemaakt. Als ware het een derde kracht zijn de twee basiskrachten geïntegreerd (in harmonie en balans samengebracht) tot een kwalitatief hoger niveau. Dit hogere niveau is het doel, de synergie, het resultaat, de bestemming.
Wanneer aan basisvoorwaarden is voldaan, kan de mens geestelijk groeien. Bijvoorbeeld: een mens die leeft in een gezond lichaam en in een stabiele samenleving, kan zijn aandacht op zijn ontwikkeling en hogere waarden richten.

Hieronder staan een aantal steekwoorden bij elkaar in een tabel, opdat zij bouwstenen vormen voor het beeld dat ik wi oproepen. Door de steekwoorden als these, antithese en synthese bij elkaar te plaatsen, ontstaat een mozaïek van aspecten die kleven aan doelgericht denken en analyseren. Net als in echte mozaïek zijn de bouwsteentjes niet allemaal uniform, het ene steentje is wat groter dan het andere, niet alles past even precies. Soms schieten woorden iets tekort. De concepten, begrippen, krachten, stellingen, aspecten, steekwoorden, (anti-)thesen zijn allemaal bouwsteentjes. Hopelijk roept het mozaïek een zinnig beeld op van de doelgerichte processen en zegt het inzicht meer dan 1000 woorden.

De in de tabel genoemde begrippen zijn in de literatuur onder verschillende aanduidingen bekend. Dat is verwarrend, maar ik wil de onderlinge samenhang laten zien. Ze worden ondermeer aangeduid als thesen, als triades of als polariteiten. Twee tegengestelde polen vormen een polariteit. Het zijn krachten die met elkaar samenhangen, elkaar aanvullen of neutraliseren.
De mens onderscheidt polariteiten als goed en kwaad, man en vrouw, enz.. Liefde is het instrument om de polariteiten en tegenstellingen te verenigen. Dat gaat niet vanzelf. Liefde verleent vrijheid, angst neemt vrijheid weg. Liefde wil samensmelten, maar de mens wil zichzelf alleen tijdelijk verliezen.
Zolang de mens leeft vanuit zijn ego, hongert hij naar macht. Het 'ik' leeft van de afgrenzing en is bang voor de overgave, voor de liefde en de eenwording.
De af-zonde-ring maakt angstig, men voelt zich schuldig. Niets doen helpt niet, maakt het nog erger, maakt het leven zinloos. Deze patstelling dwingt de mens om zijn weg te gaan door de tegenstellingen heen, tot hij alles geleerd en geïntegreerd heeft om weer 'volmaakt' (héél) te worden. Op die middenweg naar bewustzijn moet hij keuzes maken, twijfels stoppen, niet doen (laten), tweedracht vermijden, dilemma's overwinnen en verlammende paradoxen overstijgen. Door aldus te leven kunnen liefde en vrijheid werkelijkheid worden.
Een synthese is iets anders dan een paradox, die gevormd wordt door een schijnbare tegenstelling tussen twee zaken die elkaar uitsluiten. Ook een paradox kan worden "overstegen" door een derde mogelijkheid te introduceren. Een synthese kan op haar beurt een springplank (these) voor een verdere ontwikkeling zijn.

Deze introductie van de tabel was bedoeld om de gebruikte termen te introduceren en in hun onderlinge samenhang uit te leggen, zodat zij samen het beeld kunnen oproepen dat ik wil schetsen. Samen met de overige concepten in de kolom vormen ze cyclisch op elkaar inwerkende aspecten van spiritualiteit en eenheid, het hogere doel dat in veel ontwikkelingsprocessen (flows) wordt nagestreefd, zonder zaken te forceren. "Go with the flow".

De in de eerste twee kolommen opgesomde (anti-)thesen worden niet normatief bedoeld, maar als neutrale krachten. De ethiek geldt voor de synthese: verantwoordelijkheid heb je (gekregen), maar wanneer je je verantwoordelijkheid neemt (accepteert), dan ben je pas een verantwoord levend persoon (geworden).
Sommige synthesen vormen vervolgens weer een these als basis voor een synthese op een ander niveau.
Wanneer iemand twee polariteiten geen verbinding laat aangaan, niet tot ontwikkeling laat komen, dan leidt dit tot "verstarring of stagnatie", "vertraging of woekering" of "egoïsme".
Opvallend aan het onderste deel van de tabel is dat de zaken die zowel voor mens als dier gelden zowel zeer concreet als zeer abstract, maar fundamenteel zijn. Voor de begrippen "vrijheid", "liefde" en "kwaliteit" geldt dat zij door concrete definiëring (operationalisatie) aan zeggenschap verliezen en verantwoordelijkheid wegnemen.

Zij die het operationaliseren ("zeggen"), weten het niet.
Zij die het weten, operationaliseren het niet
(vrij naar Zen, Laotse).

Het is vruchtbaarder om voor deze begrippen het tegendeel te definiëren (door het negatieve in regels vast te leggen) en zo indirect zicht te geven op het positieve. Bijvoorbeeld, het is verboden om mensen tegen hun wil op te sluiten (gijzelen). Mede door dit verbod wordt de menselijke bewegingsvrijheid gegarandeerd. Het kan niet genoeg benadrukt worden dat een dergelijke vorm van negatief formuleren een positieve uitwerking heeft ("kan hebben", wanneer we ethisch verantwoord leven). Bijvoorbeeld (vertaald naar veeteelt): een dier mag niet de vrijheid ontnomen worden om buiten (in natuurlijke omstandigheden) te komen.
Het moet aan mens en dier worden overgelaten hoe zij de positieve vorm voor zichzelf inrichten. De vrijheid om "liefde" en "kwaliteit" harmonisch in zichzelf te ervaren is het geboorterecht van een mens, terwijl "vrijheid" ook voor dieren onder hun rechten zou moeten vallen.

Met name respect is de grondhouding waarmee de mens het dier op deze onderwerpen tegemoet zou moeten treden. Respect wordt op deze site omschreven als "gepaste afstand". Met deze twee woorden wordt duidelijk dat je zowel de juiste afstand als te veel of te weinig afstand kunt houden in het respecteren van vrijheid, liefde en kwaliteit.
Te veel afstand leidt tot onverschilligheid, te weinig afstand tot "doodknuffelen en afweer". Wanneer we de juiste afstand houden ten opzichte van de ander dan kan wederzijds energie vrijgemaakt worden om desgewenst het contact op een hoger plan te brengen.

Het is aan de mens om de weinige ruimte die voor dieren op de aarde overblijft (over is gebleven) zo intact te laten dat dieren deze begrippen er op hun eigen wijze (prettig) kunnen ervaren.

Een mens of dier kan niet leven wanneer hij alleen is in een te kleine ruimte. Mensen en dieren hebben relaties naar zichzelf en anderen. Het gaat om de juiste houding of gerichtheid in die relatie of zijzelf en anderen daar iets aan hebben.

In de volgende tabel wordt dat deel van de concepten uit de vorige tabel nog eens weergegeven dat betrekking heeft op het zelf en de ander. Voor alle concepten geldt dat deze betrekking hebben op mensen en in steeds oplopende mate ook op dieren. In de tabel staat zowel in horizontale als in verticale richting een evolutie (synthese) verbeeld van zowel een persoonlijkheids-, als een natuurlijke, als een culturele ontwikkeling.
Ik relateer tenslotte het geheel aan emancipatie.

Veel van de genoemde concepten zijn vormen van sensaties. Emoties hebben een functie voor mens en dier. Gecombineerd met kennis noemen we de gewaarwording van de mens bewustwording, die leidt tot een groter bewustzijn. Het principe en doel blijven hetzelfde: emoties leveren het individu de informatie nodig om "verder" te leven. Dat is een basisvoorwaarde om te leven. Het leven is cyclisch, maar wanneer het "vooruit" gaat, is het een opwaartse spiraal.
Gezien vanuit het individu is het voortbestaan van de soort een secundair doel. De volgorde van hogere doelen is arbitrair. Ze zijn wel gericht op eenheid, maar niet verzekerd. Het gevoel van volmaakte liefde is de ervaring van eenheid met al-wat-is.
Het is slechts een beperkt aantal factoren dat de kwaliteit van het bestaan uitmaakt van mens en dier. Zoals boven al gesteld: een gezond lichaam en een gezonde samenleving (statische kwaliteiten) geven een individu de vrijheid om zichzelf niet gestoord door vervelende gevoelens te ontplooien (dynamische kwaliteit).

Met wat extra moeite: zelfdiscipline (oefening), onthechting en liefde is kwaliteit van het bestaan en geluk onder ieders bereik. Maar iemand die niet héél is, kan minder voor een ander doen. Door deugdzaamheid wordt de persoon en zijn gedrag uit liefde gekenmerkt door aandacht, begrip en geduld en daardoor kan er een hechte samenhang tussen mensen ontstaan.

Wat is wijsheid?

Wijsheid is het denken van een geest, die ook door zwijgen en liefde wordt gekenmerkt.
Liefde is het voelen van een geest, die ook door wijsheid wordt gekenmerkt.
Eerlijkheid, wijsheid en liefde leveren een goed gevoel en een zuiver geweten op. Luister naar je gevoel en respecteer je gevoel. Jouw gevoel geeft richting, positief of negatief. Maar betrek verstand en intuïtie bij beoordeling en evaluatie van gevoelens.

Emancipatie

Met de aanname dat ook lijden een wezenlijk onderdeel van het leven is, maar dat een gerichtheid op gelijkheid (eenheid) in combinatie met vrijheid en solidariteit leidt tot recht(vaardigheid) zijn we weer terug bij de emancipatie. Waarom zouden we deze begrippen niet ook (weer) laten betrekken op dieren? We ketenen met onze macht anderen omdat we denken daarvan beter te worden en daarmee onze veiligheid te garanderen, maar de ander wordt een blok aan het been. Vroeger deden we dat in de vorm van slavernij, nu hebben we wurgende arbeidscontracten en beklemmende bio-industrie.
Door macht en ruimte te delen, door een bescheiden houding (respect, zelfdiscipline, onthechting), liefdevol gericht op emancipatie (vrijheid), komt creatieve energie vrij en door onze verbondenheid en eenheid met alle levende wezens te accepteren en waar te maken (realiseren), komt onze beschaving op een hoger plan. En dat voelt beter.

(Terug) naar het onderdeel "filosofie, moraal en spiritualiteit" bij de artikelen over zingeving.

Onderscheid maken in het geheel. Driedeling en drie-eenheid.

Jan Bommerez. Minder moeten meer FLOW, ontdek opnieuw de magie uit je kinderjaren (bol.com).

Jan Bommerez. Door de bomen het bos zien (bol.com).

Jan Bommerez. Het oog kan zichzelf niet zien (bol.com).